Grupy krwi i czynnik Rh

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901 roku. Oznaczył w czerwonych krwinkach dwa układy antygenowe: A i B. Na tej podstawie wyodrębnił trzy grupy krwi A, B i 0. Autorem oznaczenia grup krwi jako 0, A, B i AB (przyjęte na całym świecie w 1928) jest polski lekarz i naukowiec – Ludwik Hirszfeld. Oznaczył również czynnik Rh oraz odkrył prawa dziedziczenia grupy krwi. W 1950 r. za opisanie istoty konfliktu serologicznego został nominowany do nagrody Nobla z medycyny.

Jakie są grupy krwi?

O tym, jaką mamy grupę krwi: A, B, AB czy 0 decydują specjalne białka (antygeny grup krwi) znajdujące na krwinkach czerwonych (erytrocytach). Na ich powierzchni może znajdować się także antygen D, który jest czynnikiem Rh. Krew, która na powierzchni erytrocytów ma antygen D określa się mianem Rh+. Aż u 80-85% ludzi występuje antygen D. U pozostałych 15 -20% czynnik D nie występuje (erytrocyty nie wchodzą w reakcję z surowicą anty-D). Taką krew określa się mianem Rh-.

Na wynik grupy krwi składają się:

• oznaczenie grupy krwi AB0,
• antygen D z układu Rh,
• badanie przeciwciał odpornościowych do krwinek czerwonych.

Grupę krwi dziecka ustala się po 2 roku życia. Przynależność do danej grupy krwi jest niezmienna, chyba że u pacjenta dojdzie np. do przeszczepu szpiku kostnego. Wtedy możliwa jest zmiana grupy krwi biorcy na grupę krwi, którą miał dawca komórek. Nowy szpik wytwarza bowiem krwinki czerwone z antygenami dawcy.

Podstawowe grupy krwi to:

• grupa O – brak antygenu na krwinkach,
• grupa A – na krwinkach jest antygen A,
• grupa B – ma na krwinkach antygen B,
• grupa AB – na krwinkach występują antygeny A i B.

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM. W surowicy krwi (osoczu) znajdują się naturalne przeciwciała:

• grupa O – przeciwciała anty-A i anty-B,
• grupa A – przeciwciała anty-B,
• grupa B – przeciwciała anty-A,
• grupa AB – nie posiada przeciwciał.

Układ Rh. Co oznacza czynnik Rh w krwi?  

Jeżeli ktoś ma w swojej krwi antygen D – jego krew jest określana jest jako Rh dodatnia. U osoby z krwią Rh-ujemną, antygen D nie występuje. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych (erytoryctach). Antygeny Rh pojawiają się około 6 tygodnia życia płodowego. Nazwa układu pochodzi od gatunku małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+.

Układ Rh minus pojawił się w Europie ok. 30 tys. lat temu. RH ujemny ma około 16 procent Europejczyków (najczęściej Rh ujemne spotykane jest wśród Basków). Dla przykładu – w Afryce tylko 9 osób na 10 tys. ma Rh-.

Dziedziczenie układu Rh

Oznaczenie grupy krwi jest bardzo ważne u kobiet w ciąży.

• Może się zdarzyć, że oboje rodzice mają układ Rh+, a ich dziecko będzie jednak miało układ Rh-.
• Jeżeli oboje rodzice mają układ Rh-, ich dziecko odziedziczy układ Rh-.

Znajomość antygenu Rh jest wymagana przy przetaczaniu krwi, przeszczepach narządów oraz w sytuacji, gdy para planuje zajście w ciążę, ale jest w tzw. konflikcie serologicznym.

Konflikt serologiczny występuje, gdy matka dziecka ma grupę Rh-, a dziecko Rh+. W tym przypadku dziecko odziedziczyło krew po tacie. Konflikt serologiczny występuje zwykle w drugiej ciąży. Pierwsze dziecko takiej pary najczęściej rodzi się zdrowe. Przy pierwszym porodzie do krwiobiegu kobiety dostaje się antygen D. Ponieważ jest to obce białko – jej organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciw antygenowi D. W drugiej ciąży te przeciwciała przenikają przez łożysko i próbują niszczyć krwinki dziecka. Dlatego takiej matce tuż po pierwszym porodzie podawana jest odpowiednia immunoglobulina.

Zasady doboru grupy krwi przy transfuzjach

Przetaczanie krwi i jej składników jest dość często wykonywanym zabiegiem. Krew do transfuzji musi być zgodna pod względem grupy i czynnika Rh, czyli pacjentowi z grupą krwi A Rh+ trzeba podać krew A Rh+.

O zgodności krwi dawcy z krwią biorcy decyduje próba krzyżowa. Próba polega na zmieszaniu krwi dawcy i biorcy. Badanie pozwala sprawdzić, czy we krwi biorcy są przeciwciała, które mogą zwalczać białka znajdujące się we krwi dawcy.

W wyjątkowych i nagłych sytuacjach, gdy nie ma czasu na próbę zgodności, podaje się pacjentom tzw. krew uniwersalną czyli krew 0 Rh-, w której nie ma ani antygenu A, ani antygenu B.

• Osobie z grupą A - można podać tylko krew tej samej grupy lub z oznaczeniem 0.
• Osobie z grupą B - podać można albo taką samą krew, albo grupy 0.
• Osobie z grupą krwi AB - można podać każdą krew.
• Osoba z grupą 0 (tzw. uniwersalny dawca), może dostać jedynie krew grupy 0.

Zgoda na transfuzję krwi

Przetaczanie krwi to zabieg o podwyższonym ryzyku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami - warunkiem legalności zabiegu jest uzyskanie pisemnej zgody pacjenta. Lekarz musi udzielić pacjentowi zrozumiałych informacji na temat transfuzji, stopnia jej ryzyka, przewidywanych korzyści oraz istniejących alternatywnych metod zastępujących krew.

W nagłych sytuacjach, kiedy kontakt z pacjentem jest ograniczony np. w wyniku wypadku, lekarze mają prawo podjąć decyzję o transfuzji bez zgody.

Jak przebiega badanie grupy krwi?

Pobieranie krwi do oznaczenia jej grupy nie różni się od pobierania krwi do morfologii. Pacjentowi pobiera się około 5-10 ml krwi żylnej. Do badania nie trzeba być na czczo.

U noworodków krew do badania pobiera się z pępowiny. Oznaczenie grupy krwi u noworodka z krwi pępowinowej wymaga powtórnego oznaczenia z krwi pobranej z żyły, jeżeli wynik badania ma być wpisany np. do książeczki zdrowia dziecka. Oznaczenie grupy krwi można wykonać w dowolnie wybranym laboratorium medycznym. Na badanie nie jest wymagane skierowania od lekarza.

Dokument z grupą krwi

Respektowanymi przez lekarzy dokumentami potwierdzającymi grupę krwi są:

• wynik badania laboratoryjnego z pieczątką pracowni, która wykonała test,
• legitymacja honorowego dawcy krwi,
• KIGK (Karta Identyfikacyjna GRUPY KRWI) – krewkarta.