Cukrzyca typu 1. to metaboliczna choroba autoimmunologiczna, w wyniku której na skutek defektu trzustkowych komórek beta dochodzi do bezwzględnego niedoboru insuliny i podwyższonego stężenia glukozy we krwi.
Czy da się zapobiec cukrzycy typu 1.?
Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, na którą cierpi blisko 420 mln ludzi na całym świecie. Niemal 10 proc. z tych osób choruje na cukrzycę typu 1. o charakterze autoimmunologicznym. W jej wyniku dochodzi do destrukcji komórek beta wysp Langerhansa trzustki, co skutkuje bezwzględnym niedoborem insuliny i podwyższonym stężeniem glukozy we krwi.
Czytaj więcej: Samokontrola w cukrzycy wg wytycznych PTD
Aktualnie nie ma skutecznej metody pozwalającej zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 1. i rzadko kiedy udaje się ją rozpoznać we wczesnych etapach. W populacji ogólnej nie stosuje się badań przesiewowych mających na celu wykrycie osób z grupy podwyższonego ryzyka. Badania te są przeprowadzane tylko u osób biorących udział w projektach naukowych poświęconych zastosowaniu terapii interwencyjnej, która mogłaby powstrzymać, a nawet zapobiec niszczeniu komórek beta. Znanych jest jednak kilka czynników ryzyka i wskaźników immunologicznych pozwalających przewidzieć wystąpienie cukrzycy typu 1.
Kiedy i jakie badania możemy wykonać?
W rozwoju cukrzycy typu 1. czynniki genetyczne odgrywają ważną rolę. Jeśli cukrzyca typu 1. jest obecna wśród krewnych pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo), przydatne może być okresowe oznaczanie autoprzeciwciał cukrzycowych we krwi. Badanie jednego lub kilku rodzajów autoprzeciwciał można zlecić u rodzeństwa lub potomstwa pacjenta chorującego na cukrzycę typu 1. Może być wykonane jako badanie wstępne, a następnie powtarzane co jakiś czas, zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego badania naukowe.
Czytaj więcej: Objawy cukrzycy typu 1.
Wśród przeciwciał, które są oznaczane w surowicy krwi pacjenta, wyróżniamy:
- przeciwciała przeciwko cytoplazmie komórek wysp trzustkowych (ICA) – są to jedne z najczęściej wykrywanych przeciwciał przy rozpoznaniu cukrzycy typu 1.; wśród krewnych osób chorych występują w granicach 3–5 proc.;
- przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD) – również należą do najczęściej wykrywanych przeciwciał w momencie rozpoznania choroby; nie są to jednak swoiste (charakterystyczne) przeciwciała dla komórek beta trzustki;
- przeciwciała przeciwko białkowej fosfatazie tyrozynowej (IA-2/ICA 512) – stanowią wskaźnik bardzo wysokiego ryzyka zachorowania, a ich pojawienie się świadczy o tym, że choroba ujawni się w bardzo krótkim czasie;
- przeciwciała przeciwinsulinowe (IAA) – są to przeciwciała skierowane przeciwko insulinie i stanowią one najbardziej swoisty marker (wskaźnik) komórek beta trzustki; pojawiają się u blisko 50 proc. pacjentów jeszcze przed pierwszymi objawami choroby, a ich obecność zwiększa dwukrotnie ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1.
Im więcej przeciwciał wykryjemy u osób z grupy ryzyka, tym większe prawdopodobieństwo, że choroba ujawni się klinicznie. Należy jednak pamiętać, że obecność przeciwciał we krwi wcale nie przesądza o tym, że zachorujemy.
Oznaczanie stężenia glukozy we krwi
U osób predysponowanych genetycznie można również co jakiś czas oznaczać stężenie glukozy w surowicy krwi. W tym celu stosowane są następujące badania:
- Badanie poziomu glukozy we krwi (nie na czczo!) – gdy poziom cukru jest wyższy niż 200 mg/dl i towarzyszą mu klasyczne objawy cukrzycy typu 1., takie jak wzmożone pragnienie, częstomocz czy ogólne osłabienie, możemy podejrzewać cukrzycę. Badanie to jednak musi być potwierdzone na czczo.
- Badanie poziomu glukozy we krwi na czczo – gdy poziom cukru w dwóch niezależnych od siebie badaniach jest wyższy niż 126 mg/dl, wówczas możemy rozpoznać cukrzycę. Poziomy cukru między 100 a 125 mg/dl są określane jako nieprawidłowa glikemia na czczo i pozwalają stwierdzić stan przedcukrzycowy.
Jak zminimalizować ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1.?
Aktualny stan wiedzy nie pozwala na zminimalizowanie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 1. Wszystkie sposoby zapobiegania, które były dotąd testowane u człowieka, w najlepszym wypadku spowalniały rozwój choroby. Aktualnie przeprowadzane są badania nad prewencją cukrzycy typu 1. w okresie przedklinicznym, tzn. jeszcze przed wystąpieniem objawów. Podejmowane są próby terapii, które mają na celu zahamowanie destrukcji komórek wyspowych oraz indukcję tolerancji na autoantygeny trzustkowe. Tego rodzaju immunoterapia z krótkotrwałym pozytywnym efektem wskazuje, że istnieją jeszcze inne, dotąd niepoznane czynniki, które są odpowiedzialne za procesy destrukcji komórek beta trzustki. Możliwe, że odkrycie tych czynników przyczyni się do znacznego postępu w prewencji i terapii cukrzycy typu 1.
