Rodzaje alergii i ich objawy. Jakie pokarmy, składniki kosmetyków uczulają najczęściej

Według badań programu ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) w Polsce objawy różnego typu alergii zauważa u siebie około 40 proc. osób. Blisko połowa badanych wykazuje dodatni wynik alergicznych testów skórnych na najpopularniejsze alergeny (głównie roztocza, trawy, brzozę), a alergicy częściej zamieszkują miasta niż tereny wiejskie.

Na co jesteśmy uczuleni?

Najczęściej występującą w Polsce alergią jest uczulenie na kurz (na roztocze kurzu domowego). Objawy immunologiczne typowe dla tego uczulenia to katar, kaszel, drapanie w gardle, duszności astmatyczne, czasami zmiany skórne.

Podobne symptomy męczą alergików uczulonych na pyłki drzew, krzewów i traw (pechowcy uczuleni na największą liczbę pylących roślin mają w ciągu roku zaledwie trzy miesiące wolne od dokuczliwych reakcji immunologicznych), zarodniki grzybów pleśniowych, a także zwierzęta futerkowe.

>> Krople do oczu na alergię

Bardzo silnie uczulają produkty spożywcze – krowie mleko, jaja, zboża, owoce cytrusowe, orzechy, kakao, dodawane do żywności konserwanty i inne ulepszacze, a także produkty zawierające histaminę (m.in. sery pleśniowe i żółte, salami, ryby i owoce morza, piwo i wino). Najczęstsze objawy alergii pokarmowych to wzdęcia, biegunka, mrowienie języka, obrzęki i pokrzywka.

Coraz częściej odnotowuje się też alergie kontaktowe, w których alergenem są metale (głównie nikiel, chrom, kobalt), środki piorące, perfumy, kosmetyki czy lateks – objawem jest najczęściej tzw. wyprysk kontaktowy, czyli opuchlizna, zaczerwienienie, swędzenie i łuszczenie się skóry.

Bardzo niebezpieczne jest uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych. Typowe w tej alergii są duże reakcje miejscowe, a nawet uogólnione reakcje alergiczne (wstrząs anafilaktyczny).

Niebezpieczne skutki może mieć również uczulenie na niektóre leki. Nadwrażliwość najczęściej dotyczy antybiotyków, takich jak penicyliny, cefalosporyny i sulfonamidy, oraz kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

>> Krople do nosa na katar sienny, spray do nosa, aerozol, tabletki

Co to jest alergia?

Pojęcie alergia (gr. allos – inny i ergos – reakcja, czyli inna reakcja) w 1906 r. wprowadził do nazewnictwa medycznego wiedeński naukowiec Clemens Peter von Pirquet.

Alergia (nadwrażliwość, uczulenie) to patologiczna i jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na dany czynnik uczulający (tzw. alergen), polegająca na reakcji układu immunologicznego związanej z powstaniem swoistych przeciwciał. Reakcje alergiczne rozpoczynają się od wytwarzania przez białe krwinki przeciwciał IgE, które to po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia różnych substancji, tzw. mediatorów stanu zapalnego. Jednym z głównych mediatorów, które wyzwalają się w organizmie podczas kontaktu z alergenami jest histamina, odpowiedzialna za szereg objawów charakterystycznych dla nadwrażliwości.

Podział alergenów

Reakcje alergiczne prowokowane są przez alergeny. Alergenem może być w zasadzie każda substancja, która ma kontakt z naszym organizmem. Jak dotąd, do grupy alergenów zaklasyfikowano ponad kilkadziesiąt tysięcy związków, a najczęstszy podział obejmuje:

• alergeny roślinne (np. pyłek kwiatów, drzew, krzewów, chwastów, roślinne olejki eteryczne, grzyby pleśniowe)
• alergeny zwierzęce (np. białko zwierzęce, sierść zwierząt)
• alergeny chemiczne (np. metale, konserwanty, barwniki, detergenty)

Rodzaje alergii

Ze względu na rodzaj alergenu, który jest w stanie wywołać reakcję uczuleniową, alergie możemy podzielić na:

• pokarmowe
• wziewne
• kontaktowe
• iniekcyjne

Objawy alergii występują zawsze po kontakcie z alergenem. Jednak objawy alergiczne występują w różnym czasie i mogą nie być od razu zauważone. Niekiedy pojawiają się w kilka minut lub godzin po kontakcie z alergenem, czasem po kilku tygodniach czy miesiącach stałego narażenia na kontakt ze substancją uczulającą.

>> Preparaty łagodzące objawy alergii pokarmowej

Co to jest alergia kontaktowa?

Gdy pyłki, sierść lub kurz podrażniają oczy lub skórę, mówimy o alergii kontaktowej. Sygnałem, że organizm nie toleruje substancji, z którą ma bezpośredni kontakt przez skórę, jest zazwyczaj tzw. wyprysk kontaktowy.

Zaczerwieniona, silnie swędząca i łuszcząca się skóra, na powierzchni której tworzą się grudki i pęcherzyki, to efekt kontaktu z silnie uczulającym metalem (najczęściej są to nikiel, chrom, kobalt), z tkaniną wypraną w dowolnym środku chemicznym, z perfumami, kosmetykami, lateksem lub czymkolwiek innym, przed czym organizm zdecydował się obronić. W razie wystąpienia wyprysku kontaktowego należy natychmiast przerwać kontakt z substancją, którą podejrzewa się o wywołanie zmian.

Alergia na metale jest trudna do zdiagnozowanie i często mylona z atopowym zapaleniem skóry, ponieważ daje podobne objawy. Alergia kontaktowa może też towarzyszyć atopowemu zapaleniu skóry. Szacuje się, że 17 procent kobiet i 3 procent mężczyzn cierpi na alergię niklową, co oznacza, że co 7. osoba na świecie ma alergię na nikiel.

>> Maści na alergie, kremy, balsamy, żele

Alergie pokarmowe

Najczęstsze objawy alergii pokarmowej to:

• mrowienie języka,
• biegunka,
• obrzęki,
• wzdęcia,
• pokrzywka.

Objawy alergii pokarmowej pojawiają się zazwyczaj w kilka minut po spożyciu uczulającego alergenu. Zdarza się, że samo spożycie alergenu nie wywołuje reakcji immunologicznej, gdyż do pojawienia się jej konieczne jest zaistnienie drugiego czynnika – np. wysiłku fizycznego, spożycia alkoholu itp.

Na alergie pokarmowe najbardziej narażeni są najmłodsi – u dzieci do 3. roku życia powszechna jest alergia na krowie mleko i jaja, starszaków często uczulają zboża, owoce cytrusowe, orzeszki czy kakao.

Zmorą dorosłych są alergie na konserwanty i dodatki do żywności, a także produkty zawierające histaminę – sery żółte i pleśniowe, wino, piwo, salami, ryby i owoce morza.

Mocno potrafi ą uczulić truskawki i cytrusy, bardzo silne reakcje alergiczne, łącznie ze wstrząsem anafilaktycznym, mogą wystąpić u alergików, którzy niechcący spożyli orzechy.

W przypadku alergii pokarmowych nieodzowną częścią leczenia jest prawidłowe wytypowanie uczulających składników pożywienia oraz całkowita rezygnacja z ich spożywania.

Dr Adrian Morris, brytyjski uczony twierdzi, że wśród wielu stosowanych teraz dodatków do żywności, źródłem największych problemów jest:

• benzoesan sodu,
• kwas sorbowy,
• dwutlenek siarki,
• glutaminian sodu,
• azotyny i ich pochodne.

Związki te mogą powodować alergie, w tym pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy, zapalenie błony śluzowej nosa, astmę, a nawet reakcje anafilaktyczne.

Do niebezpiecznych konserwantów zaliczają się również siarczyny. Dwutlenek siarki zawarty w różnorodnych konserwowanych artykułach spożywczych i napojach, również w winie, może wywoływać astmę.

Alergia na pyłki

Uczulenie na pyłki kwitnących roślin to typowa alergia wziewna atakująca drogi oddechowe oraz oczy. Objawy uczulenia na pyłki to m.in. łzawienie i swędzenie oczu, kaszel, zatkany nos, podwyższona temperatura ciała.

Pierwsze zaczynają pylić drzewa – leszczyna budzi się już w styczniu, olcha dołącza do niej w lutym i marcu, topola pyli w marcu i kwietniu, buk, dąb i brzoza w kwietniu i maju. Pylenie traw zaczyna się w maju i trwa długo, bo aż do połowy lipca. Wszystkie występujące w Polsce gatunki traw mają podobną budowę pyłków, więc uczulenie na jeden gatunek oznacza uczulenie na nie wszystkie. Natomiast latem pylą chwasty, głównie babka, bylica, pokrzywa, komosa biała. Sezon na pylenie kończy się dopiero we wrześniu, dając alergikom ledwo trzy miesiące odpoczynku do styczniowej pobudki leszczyny.

Alergia wziewna – objawy:

• uciążliwy nieżyt nosa,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie błony śluzowej nosa i zatok obocznych (najczęściej mylonych z wirusową chorobą przeziębieniową),
• ostry, duszący kaszel,
• świąd i pokrzywka.

Alergia jest bardzo istotnym czynnikiem usposabiającym do rozwoju astmy. Szacuje się, że około 80 proc. przypadków tej choroby u dzieci i połowa u dorosłych ma przyczyny alergiczne.

Alergia na zarodniki grzybów pleśniowych

Letni kaszel, a także towarzyszące mu duszności to mogą być objawy uczulenia na znajdujące się w powietrzu zarodniki pleśni. Latem ich stężenie jest znacznie większe niż pyłków roślin, rozwijają się też w źle wentylowanych, wilgotnych pomieszczeniach (np. naszych łazienkach), ziemi roślin doniczkowych, w klimatyzacji czy nawet kurzu. Uchronić się przed nimi jest równie trudno, jak przed pyłkami drzew czy traw.

Uczulenie na roztocze kurzu domowego

Popularnie mówi się o „uczuleniu na kurz”, w rzeczywistości chodzi o uczulenie na białka zawarte w odchodach roztoczy – mikroskopijnych pajęczaków zamieszkujących domowy kurz i żywiących się złuszczonym ludzkim naskórkiem.

Objawy uczulenia na roztocze kurzu domowego to:

• katar alergiczny,
• kaszel,
• drapanie w gardle,
• duszności astmatyczne,
• czasami zmiany skórne.

Uczulenie na psy i koty

Uczulają alergeny znajdujące się w ślinie, moczu, odchodach i wydzielinie gruczołów łojowych tych zwierząt. Czasami uczulają również inne zwierzęta futerkowe, np. gryzonie. Alergeny przenoszone są na sierści, a ich natężenie zmienia się w zależności od rasy zwierzaka, choć może być różne także w obrębie jednej rasy. Za najsilniej uczulające uważa się koty – ich alergeny mogą być przenoszone nawet na butach czy ubraniach osób, które miały styczność ze zwierzęciem.

Najczęstsze objawy alergii na psy i koty to:

• katar alergiczny,
• pokrzywka,
• zapalenie spojówek,
• kaszel,
• astma.

Alergia na jad owadów

Najczęstsze są alergie na jad owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły), a ich objawy to duże reakcje miejscowe lub uogólnione reakcje alergiczne (anafilaksja). Po ugryzieniu owada, na którego jad występuje uczulenie, najczęściej pojawia się ból i swędzący bąbel.

Osoby cierpiące na alergię na jad owadów mogą mieć dodatkowe objawy:

• silna opuchlizna w miejscu ukłucia;
• duży obrzęk;
• duża opuchlizna;
• wysypka alergiczna na całym ciele;
• stany zapalne skóry;
• zawroty głowy;
• nudności;
• gorączka;
• wstrząs anafilaktyczny.

Osoby silnie uczulone na jad powinny zachować szczególną ostrożność w okresach aktywności owadów i zawsze mieć przy sobie zestaw pierwszej pomocy (adrenalina w odpowiedniej dawce). Do osoby uczulonej i użądlonej przez owady (oraz każdej innej użądlonej w okolicę przełyku, np. po napiciu się soku z pływającą pszczołą) należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Nadwrażliwa skóra

Atopowe zapalenie skóry ma najczęściej podłoże alergiczne. Skóra stykając się z substancją, która ją uczula, traci ochronną warstwę lipidów i jest bezbronna wobec wszelkich, również szkodliwych czynników zewnętrznych. Istnieje wiele przyczyn atopowego zapalenia skóry.

AZS objawia się:

• zaczerwienieniem,
• swędzeniem,
• łuszczeniem się skóry najczęściej na twarzy, w zgięciu kolan i łokci.

Czasami zmiany mogą objąć niemal całe ciało. Później, gdy choroba się rozwinie, pojawiają się opuchlizny, wysięki, a także pęcherze wypełnione cieczą. Przy zapaleniu skóry wzrasta bardzo skłonność organizmu do infekcji.

Alergie krzyżowe

Alergia krzyżowa wywoływana jest przez dwa lub więcej alergeny, różniące się od siebie nawet pod względem sposobu wnikania do organizmu (często łączy się alergia pokarmowa z wziewną). Przeciwciała produkowane przez organizm do walki z jednym alergenem zaczynają reagować podobnie na inną substancję o podobnej strukturze komponentów alergenowych.

Odczyny krzyżowe mogą występować np. pomiędzy:

• pyłkami traw a pomarańczami,
• pyłkami brzozy a jabłkami,
• wołowiną a mlekiem,
• lateksem a pomidorami.

Aby zdiagnozować alergię krzyżową, konieczne jest przeprowadzenie rozbudowanych testów skórnych oraz badań krwi.

Diagnostyka alergii

Testy skórne i z krwi wykonane w poradni alergologicznej nie zawsze dają pełny obraz choroby. W najtrudniejszych przypadkach potrzeba miesięcy, a nawet lat, zanim udaje się wykryć wszystkie uczulające pacjenta alergeny oraz ich krzyżówki i wdrożyć skuteczne leczenie.

Leki na alergię

Przyjmowanie leków może złagodzić dolegliwości związane z alergią, a także zapobiec niebezpiecznym następstwom i powikłaniom, czyli np. przewlekłemu nieżytowi nosa lub astmie. Najczęściej stosowane preparaty przeciwko różnym typom alergii to leki antyhistaminowe, których działanie polega zazwyczaj na blokowaniu receptora H1. O doborze odpowiednich dla danego pacjenta leków zawsze decyduje lekarz alergolog.