Objawy i leczenie malarii. Jak chronić się przed malarią?

Malaria (zimnica) to współczesna nazwa choroby tropikalnej, wywoływanej przez pierwotniaki – zarodźce malarii. Wcześniej określano ją jako febra, nawiązując do jednego z najbardziej typowych objawów zakażenia, czyli gorączki z dreszczami. Malaria diagnozowana jest głównie w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej oraz u turystów powracających m.in. z takich krajów i regionów jak: Karaiby, Meksyk, Ameryka Środkowa, subkontynent indyjski, Afryka Subsaharyjska, Oceania, Azja Południowo-Wschodnia, Wietnam, Kambodża i Tajlandia. W krajach tropikalnych panują warunki korzystne dla rozwoju widliszek – temperatura powietrza waha się w granicach 16-33 °C, a wilgotność powietrze wynosi powyżej 60%.

W Polsce z powodu malarii rocznie leczonych jest kilkadziesiąt osób, zwykle turystów powracających z regionów o dużym ryzyku malarii. Rzadkie występowanie malarii w Polsce sprawia, że choroba nie zawsze jest szybko rozpoznawana i prawidłowo leczona, a przypadki malarii u rodaków, częściej niż u mieszkańców Europy Zachodniej, kończą się śmiercią.

>> Preparaty przeciwko owadom, aerozole, opaski, plastry i żele

Typy pasożyta malarii

Malarię u człowieka wywołuje pięć gatunków pasożyta z rodzaju Plasmodium:

• Plasmodium ovale (zarodziec owalny),
• Plasmodium knowlesi (zarodziec małpi),
• Plasmodium vivat (zarodziec ruchliwy),
• Plasmodium malariae (zarodziec pasmowy),
• Plasmodium falciparu (zarodziec sierpowaty).

Najczęściej dochodzi do zarażeń zarodźcem ruchliwym (ok. 80 % przypadków malarii) i sierpowatym. Zarodziec sierpowaty powoduje najcięższą postać choroby i najczęściej prowadzi do zgonu (choć stanowi on ok. 15% zakażeń odpowiada za około 90% zgonów pacjentów z malarią).

Jak dochodzi do zakażenia malarią?  

Cykl rozwojowy zarodźca malarii wymaga dwóch żywicieli:

• samicy komara z rodzaju Anopheles – żywiciel ostateczny
• człowieka – żywiciel pośredni

W momencie ukłucia człowieka przez zakażoną samicę komara do jego krwi dostają się zarodki pasożyta. Wędrują one do komórek wątroby (hepatocytów), gdzie przez 1-3 tygodnie przekształcają się i namnażają (brak pasożytów we krwi). Na tym etapie pacjent nie odczuwa jeszcze żadnych objawów choroby. W kolejnym etapie pasożyt ponownie trafia do krwi, gdzie atakuje erytrocyty (czerwone krwinki). W tym momencie pojawiają się objawy choroby, przede wszystkim wysoka gorączka. Kolejne ugryzienie przez samicę komara spowoduje, że zostanie ona zarażona i będzie mogła przenosić chorobę dalej.

Objawy malarii

Pierwsze objawy malarii są mało charakterystyczne, łatwo pomylić je z grypą czy innymi infekcjami wirusowymi.

Pierwsze objawy malarii:

• wysoka gorączka,
• dreszcze,
• obfite poty, po których następuje obniżenie temperatury ciała.

W zależności od tego, z jakiego rodzaju zarodźcem mamy do czynienia, napady gorączki pojawiają się z różną częstotliwością. Przykładowo, w przypadku malarii wywołanej przez zarodźca ruchliwego lub owalnego gorączka pojawia się się co 48 godzin;  w przypadku malarii wywołanej przez zarodźca pasmowego – co 72 godziny.

>> Leki na gorączkę, czopki, tabletki, syropy

Z czasem pojawiają się kolejne objawy, świadczące m.in. o niszczeniu erytrocytów:

• niedokrwistość,
• przyspieszony puls,
• bóle głowy,
• nudności,
• wymioty,
• biegunka.

Rozpoznawanie malarii

Malarię można podejrzewać u osób, u których występują w/w objawy i które podróżowały do krajów tropikalnych. Co ważne, malaria może rozwinąć się dopiero po dłuższym czasie od podróży, ponieważ niektóre gatunki pierwotniaka potrafią przetrwać w organizmie w formie utajonej przez kilka miesięcy, nawet do 2 lat. Najczęściej jednak objawy malarii pojawiają się po10-14 dni od zarażenia.

U zdecydowanej większości zakażonych zarodźcem malarii objawy choroby pojawiają się w ciągu miesiąca od podróży. Rzadko zdarza się, żeby malaria ujawniała się po miesiącach czy latach od podroży w tropiki. Niemniej zawsze warto informować lekarza o wcześniejszych, nawet odległych pobytach w rejonach, które są zagrożone malarią.

Diagnozę można postawić na podstawie samych objawów, jednak zwykle potwierdza się ją badaniami z krwi. Najczęściej wykonuje się rozmaz krwi obwodowej, aby stwierdzić obecność pierwotniaków wewnątrz krwinek czerwonych.

U pacjenta zakażonego zarodźcem pasożyta stwierdza się też często:

• niedokrwistość,
• małopłytkowość,
• niskie stężenie białych krwinek,
• podwyższony poziom aminotransferaz (AIAT, AspAT), bilirubiny i dehydrogenazy mleczanowej.

O malarii może świadczyć też powiększona wątroba i śledziona, żółty odcień skóry i białek oczu, a także ciemna barwa moczu.

Leczenie malarii

Leczenie malarii odbywa się na oddziałach zakaźnych szpitali zajmujących się chorobami tropikalnymi i polega przede wszystkim na przyjmowaniu preparatów działającym przeciwko zarodźcom malarii. Zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Zdrowia, obecnie w terapii stosuje się kombinację kilku leków

Leczenie wspomagające polega na podawaniu kroplówek nawadniających organizm, leków przeciwgorączkowych i przeciwdrgawkowych. W ciężkich przypadkach pacjenci wymagają wspomagania oddychania respiratorem oraz dializoterapii.

Jak chronić się przed malarią?

Do profilaktyki malarii przy podróżach na tereny endemicznego zalicza się:

• stosowanie płynów odstraszających komary,
• spanie pod moskitierami,
• przyjmowanie profilaktycznie leków antymalarycznych.

Lekiem przeciwmalarycznym, stosowanym zarówno w terapii, jak i zapobieganiu malarii jest Malarone.  Chroni on przed najbardziej niebezpiecznym zarodźcem sierpowatym. Przyjmowanie leku należy rozpocząć 24–48 godzin przed znalezieniem się na obszarze malarycznym, a następnie kontynuować terapię przez cały pobyt i kolejne siedem dni po opuszczeniu terenu endemicznego.