Retinopatia wcześniacza – przyczyny. Czy daje objawy? Jak rozpoznać?

Retinopatia wcześniacza to schorzenie siatkówki oka występujące u wcześniaków, czyli u dzieci urodzonych przed ukończeniem 37. tygodnia życia płodowego. W przypadku retinopatii wcześniaczej chodzi przede wszystkim o skrajne wcześniactwo, czyli o dzieci urodzone przed 32. tygodniem ciąży. U wcześniaków naczynia siatkówki nie są w pełni rozwinięte. Ich rozwój jest po porodzie nieprawidłowy. Prowadzi do powstawania zmian włóknistych w naczyniach siatkówki i w ciele szklistym. Powoduje to odwarstwianie się siatkówki, doprowadzające do upośledzenia widzenia i ślepoty.

Co to jest retinopatia wcześniacza i jakie są jej przyczyny?

Retinopatia oznacza upośledzenie widzenia na skutek nieprawidłowości w strukturze siatkówki oka. Na rozwój siatkówki ma wpływ wiele czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Jednak najistotniejszym czynnikiem ryzyka zaburzeń siatkówki jest wcześniactwo, szczególnie urodzenie dziecka przed 32. tygodniem ciąży z masą urodzeniową poniżej 1500 g. Ryzyko wystąpienia retinopatii wcześniaczej wynika z niedojrzałości tkanek wchodzących w skład narządu wzroku. Im wcześniej zostało urodzone dziecko, tym większe jest ryzyko retinopatii. U dzieci urodzonych przed 27. tygodniem to ryzyko wzrasta nawet do 100%. Wraz z zaawansowaniem wcześniactwa zwiększa się stopień niedojrzałości siatkówki i wzrasta ryzyko powstania stadium zaawansowanego retinopatii wcześniaczej.

Uznaje się, że wśród przyczyn retinopatii wcześniaczej można również wziąć pod uwagę długotrwałą tlenoterapię, wysoki poziom glukozy we krwi, niedotlenienie, kwasicę, zaburzenia krzepnięcia, zbyt wysoki poziom bilirubiny, zakażenia wewnątrzmaciczne, a także obciążenia ze strony matki, na które narażony jest płód, a mianowicie: nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, palenie tytoniu czy krwawienia w II lub III trymestrze ciąży.

 Objawy retinopatii wcześniaczej

Objawy retinopatii wcześniaczej to przede wszystkim zmiany w obrębie siatkówki oka, a co za tym idzie – zaburzenia wzroku. Te zmiany może wykryć doświadczony lekarz poprzez wykonanie specjalnego badania oka, zwanego oftalmoskopią. Badanie polega na oglądaniu siatkówki za pomocą specjalnego wziernika, po wcześniejszym rozszerzeniu źrenic z użyciem odpowiednich leków. Retinopatię klasyfikuje się według zaawansowania zmian w dnie oka.

Retinopatia wcześniacza pierwszego stopnia, czy inaczej retinopatia wcześniacza w pierwszym stadium rozwoju, polega na pojawieniu się charakterystycznej linii oddzielającej siatkówkę unaczynioną od siatkówki pozbawionej unaczynienia. We wczesnym stadium objawy można stwierdzić wyłącznie na podstawie specjalistycznego badania okulistycznego. Stąd od 4. tygodnia życia dziecko podlega obowiązkowemu badaniu okulistycznego, na które otrzymuje skierowanie od neonatologa bądź pediatry. Systematyczne badania wykonywane są do momentu rozwinięcia się naczyń siatkówki, ustąpienia objawów. Terminy badań są dostosowywane indywidualnie, w zależności od zaawansowania zmian.

Najbardziej zaawansowanym stadium (5.) jest całkowite odwarstwienie siatkówki. Jeśli dodatkowo  naczynia siatkówki stają się nadmiernie kręte i poszerzone, stanowią niekorzystny rokowniczo czynnik. Dalej następuje faza regresji, kiedy zmiany ulegają całkowitemu zwyrodnieniu, naczynia wyprostowaniu i nieprawidłowym podziałom. Wtedy pojawić się mogą: zez, oczopląs, zaćma, jaskra czy wady refrakcji. Rodzice w bardzo zaawansowanym stadium choroby mogą zauważyć również takie objawy, jak zmiana koloru źrenicy, która przybiera białą barwę (leukokoria) ze względu na zgromadzenie się zmian włóknistych w oku. Niestety w razie wystąpienia tego typu objawów maleją szanse na przywrócenie u dziecka ostrości wzroku.

Retinopatia wcześniacza – leczenie

Retinopatia wcześniacza może ulec zahamowaniu lub regresji na wczesnym poziomie. Samoistne cofnięcie się zaawansowanych zmian jest mało prawdopodobne. Na podstawie badania okulistycznego lekarz podejmuje decyzję o właściwym czasie wdrożenia terapii. Celem leczenia jest zahamowanie tworzenia się naczyniowo-włóknistych zmian na siatkówce i jej odwarstwiania. Metodą leczenia jest fotokoagulacja laserowa, która polega na zniszczeniu obwodowych części nieunaczynionej siatkówki. Wtedy zmniejsza się ilość czynników powodujących nadmierną proliferację. Czasami w zaawansowanych stadiach konieczne jest leczenie operacyjne, którego efekty są bardzo zróżnicowane. W leczeniu stosuje się również podawanie miejscowe leków blokujących niektóre czynniki odpowiedzialne za nadmierną proliferację włóknisto-naczyniową.

Inne typy retinopatii

Pojęcie retinopatii obejmuje również inne grupy niż wcześniaki. Można spotkać się np. z retinopatią barwnikową. Jest to jedna z dziedzicznych form choroby zwyrodnieniowej siatkówki. Pierwsze objawy zwyrodnienia barwnikowego siatkówki pojawiają się już w młodości. W tym przypadku całkowita utrata wzroku jest bardzo rzadka. Z kolei retinopatia cukrzycowa obejmuje zwyrodnienie siatkówki na tle niewyrównanej cukrzycy, w której dochodzi do uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych, m.in. siatkówki.