Kortyzol jest hormonem wydzielanym do krwi pod wpływem bodźców stresowych – zewnętrznych i wewnętrznych. Jego rolą jest przygotowanie organizmu na stres i wysiłek fizyczny. Niestety, jego nadmierna ilość może przyczynić się do rozwoju wielu chorób, w tym niewydolności nadnerczy czy choroby Cushinga.
Hormon kortyzol – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie
Co to jest kortyzol?
Kortyzol zaliczany jest do steroidowych hormonów produkowanych przez warstwę pasmową kory nadnerczy. Jego synteza kontrolowana jest przez przysadkę mózgową, a ściślej – przez hormon przysadkowy o nazwie adrenokortykotropina (ACTH). W krwi hormon stresu związany jest z białkami (albumina i transkortyna) i stanowi postać nieaktywną. W postaci wolnej, aktywnej, tzn. niezwiązanej z białkami, występuje w znacznie mniejszym stopniu.
Wydzielanie kortyzolu przez organizm nie jest równomierne, co oznacza, że podlega dobowym wahaniom. Największe jego stężenie obserwuje się rano, a najmniejsze około północy.
Kortyzol pełni w organizmie wiele ważnych funkcji, w tym:
- reguluje metabolizm glukozy, tłuszczów i białek,
- odpowiada za modyfikowanie ciśnienia tętniczego krwi,
- wspiera pracę układu immunologicznego,
- aktywuje transkrypcję niektórych genów,
- zwiększa glukoneogenezę i glikogenolizę, przez co również poziom glukozy we krwi,
- podnosi częstotliwość skurczów serca,
- nasila rozpad białek i tłuszczów,
- zatrzymuje sód w organizmie,
- ma działanie przeciwzapalne.
Należy jednak pamiętać, że zaburzenia w wydzielaniu kortyzolu mogą negatywnie wpływać na zdrowie. Zbyt duże jego stężenie wzmaga apetyt, zwiększa ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego, przyczynia się do zaburzenia odporności, utrudnia zasypianie, upośledza cykl miesiączkowy i powoduje zaburzenie nastroju. Wyniki badań naukowych wykazały, że długotrwała ekspozycja na kortyzol zwiększa ryzyko rozwoju depresji, nadczynności tarczycy, a nawet nowotworów.
>> Otyłość – przyczyny, rodzaje, skutki i leczenie. Jak rozpoznać otyłość i nadwagę?
Kortyzol – kiedy należy wykonać badanie?
Oznaczenie poziomu kortyzolu we krwi jest rutynowym badaniem. Wykonuje się je z zalecenia lekarza, który bierze pod uwagę wiele czynników, w tym wyniki innych badań, historię chorobową, ogólny stan zdrowia pacjenta i jego styl życia.
Wskazaniem do wykonania oznaczenia kortyzolu jest:
- rozróżnienie pierwotnej i wtórnej niewydolności nadnerczy,
- rozpoznanie choroby Cushinga,
- zaburzenie masy ciała,
- insulinooporność.
Zarówno nadmiar, jak i niedobór kortyzolu mogą negatywnie wpływać na organizm. Jedynie optymalne wartości kortyzolu pozwalają na sprawne jego funkcjonowanie.
Objawami, które mogą wskazywać na zwiększone wydzielanie kortyzolu, są m.in.:
- zmiana budowy masy ciała – tkanka tłuszczowa zaczyna odkładać się w okolicy twarzy, barków i tułowia,
- osłabienie koncentracji,
- nietolerancja wysiłku fizycznego,
- depresja,
- nadciśnienie tętnicze,
- rozstępy na brzuchu i plecach,
- bezsenność,
- zmiany skórne, w tym trądzik,
- zwiększone pragnienie, a co za tym idzie częstsze oddawanie moczu,
- zaburzenia miesiączkowania,
- spadek libido,
- nawracające infekcje.
>> Insulinooporność a nadwaga, niepłodność, zespół policystycznych jajników
Objawami, które mogą wskazywać na obniżone wydzielanie kortyzolu, są m.in.:
- niskie ciśnienie tętnicze krwi,
- apetyt na słone pokarmy,
- niska tolerancja na stres,
- tendencja do omdleń,
- luźne stolce.
Kortyzol – jak się przygotować do badania jego poziomu?
Materiałem biologicznym, z którego oznacza się stężenie kortyzolu, jest krew żylna. W związku z tym do badania należy przygotować się jak do standardowej morfologii. Do punktu pobrań trzeba zgłosić się w godzinach porannych, będąc na czczo (8–12 godzin po spożyciu ostatniego posiłku).
Na 1–2 doby przed badaniem nie zaleca się uprawiać żadnego wysiłku fizycznego. Ma on bowiem wpływ na zwiększenie wydzielania kortyzolu, co może zaburzać wynik.
>> Zespół Cushinga - jak się objawia, na czym polega leczenie
Kortyzol – jak przebiega badanie?
Badanie trwa kilka sekund. Krew pobierana jest z żyły łokciowej, a pacjent znajduje się w pozycji siedzącej lub leżącej. Materiał biologiczny umieszczany jest w probówce z EDTA, czyli substancją, która zapobiega krzepnięciu krwi. Następnie próbka oddawana jest do laboratorium, gdzie podlega szczegółowej analizie. Wynik badania można uzyskać już na drugi dzień roboczy.
W niektórych przypadkach kortyzol oznacza się w kilku powtórzeniach, co ma związek z dobowymi wahaniami tego hormonu. Czasami też materiałem do badania jest mocz lub ślina pacjenta. Wówczas konieczne jest odstawienie na kilka dni przewlekle przyjmowanych leków, w tym głównie glikokortykosteroidów.
Kortyzol – interpretacja wyniku
Wartości referencyjne kortyzolu mogą różnić się w zależności od laboratorium, które dokonuje oznaczenia. Poziom hormonu stresu podawany jest najczęściej w jednej jednostce – nmol/L (nanomole na litr).
U osó dorosłych norma to:
- krew – godziny poranne – 150– 650 nmol/L
- krew – godziny wieczorne – 75–290 nmol/L
- mocz – 55–330 nmol/dobę
- ślina – 0,3–4,3 nmol/L
Wysoki poziom kortyzolu
Podwyższone stężenie kortyzolu może świadczyć o:
- gruczolaku przysadki,
- raku płuc,
- raku tarczycy,
- guzie nadnerczy,
- długotrwałym leczeniu za pomocą glikokortykosteroidów.
Niski poziom kortyzolu
Obniżone stężenie kortyzolu może świadczyć o:
- pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy,
- niedoczynności tarczycy.
Zarówno wysoki, jak i niski poziom kortyzolu we krwi jest wskazaniem do przeprowadzenia konsultacji endokrynologicznej.
Kortyzol – co po badaniu?
Ze względu na fakt, że pobranie krwi jest zabiegiem bezpiecznym, po jego zakończeniu można bez obaw wrócić do wykonywania codziennych obowiązków.
Kortyzol – możliwe powikłania po badaniu
Pobieranie krwi jest dobrze tolerowane przez osoby badane. Jedyne możliwe powikłania związane są z faktem wprowadzenia igły do żyły łokciowej. W miejscu wkłucia może pojawić się niewielki obrzęk, zasinienie lub tkliwość. Na ogół objawy te ustępują po upływie 24 godzin.
Niektóre osoby wykazują tendencję do omdleń w trakcie pobierania krwi. O takich skłonnościach warto poinformować pielęgniarkę, która wykona badanie w pozycji leżącej.
Kortyzol – czy badanie można wykonać u kobiet w ciąży?
Oznaczenie kortyzolu można bezpiecznie wykonać u kobiet w ciąży. Należy jednak pamiętać o tym, że w I trymestrze dochodzi do obniżenia stężenia tego hormonu we krwi. Ma to związek z wydzielanymi przez łożysko estrogenami. Z kolei w II i III trymestrze poziom kortyzolu jest na ogół lekko podwyższony.
Kortyzol badanie – czy można wykonać u dzieci?
Badanie na poziom kortyzolu można wykonać u dzieci.
Kortyzol badanie – cena
Osoba, która posiada lekarskie skierowanie na badanie poziomu kortyzolu, wykona je bezpłatnie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Pacjenci, którzy nie mają ubezpieczenia zdrowotnego lub chcą wykonać oznaczenie prywatnie, muszą liczyć się z poniesieniem niewielkiego kosztu, oscylującego w granicach 30 złotych.
Zobacz, gdzie wykonasz badanie w Świecie Zdrowia:
