Badanie moczu — na czym polega analiza?

Co to jest badanie moczu?

Badanie moczu to analiza określonych parametrów znajdujących się w próbce moczu pacjenta. Badanie pozwala przede wszystkim na rozpoznanie schorzeń nerek, układu moczowego, chorób wątroby, a niekiedy również chorób endokrynologicznych i onkologicznych.

Badanie moczu może stanowić badanie:

• przesiewowe (robione profilaktycznie lub np. w celu oceny stanu zdrowia przed zabiegiem);
• diagnostyczne (przy występowaniu niepokojących objawów);
• kontrolne (przy monitorowaniu postępów choroby, oceny skuteczności leczenia lub stanu nerek przy stosowaniu leków nefrotoksycznych).

>> Posiew moczu – wszystko o badaniu: cena, wymagany pojemnik, wyniki

Rodzaje badań

W zależności od tego, co jest przyczyną badania moczu i jakie informacje chce uzyskać lekarz na podstawie wyników, kieruje on pacjenta na określony typ badania.

Ogólne badanie moczu

Uniwersalne badanie przesiewowe i jedno z najpowszechniejszych badań diagnostycznych. Pozwala na wykrycie chorób nerek, dróg moczowych, wątroby, a także nieprawidłowości wynikających z obecności innych chorób (np. cukrzycy). W badaniu ogólnym moczu ocenia się parametry, takie jak:

• barwa;
• przejrzystość;
• ciężar właściwy;
• pH;
• białko;
• glukoza;
• ciała ketonowe;
• bilirubinę;
• obecność krwinek: leukocytów i erytrocytów;
• obecność azotynów, kryształów, wałeczków;
• obecność bakterii.

Badanie przeprowadza się obowiązkowo u wszystkich ciężarnych ze względu na ryzyko pojawienia się schorzeń objawiających się m.in. obecnością glukozy, białka i ciał ketonowych w moczu.

Zaleca się, aby ogólne badanie moczu było przeprowadzane u gorączkujących dzieci, u których nie występują objawy infekcji.

Posiew moczu

Posiew jest badaniem wykorzystywanym przy podejrzeniu zakażeń układu moczowego. Zazwyczaj wskazaniem do wykonania badania jest występowanie:

• pieczenia lub bólu przy oddawaniu moczu;
• częstomoczu;
• uczucia częstego parcia na mocz;
• bólu w podbrzuszu;
• gorączki.

Fizjologicznie mocz jest jałowym materiałem, dlatego pojawienie się bakterii w próbce moczu wskazuje na infekcję. Badanie pozwala często na określenie, jaki rodzaj drobnoustrojów jest odpowiedzialny za zakażenie, co umożliwia podjęcie celowanego leczenia. Posiew moczu może stanowić również badanie kontrolne pozwalające ocenić skuteczność leczenia.

>> Ból nerek – przyczyny i objawy bólu nerek. Profilaktyka chorób nerek

Dobowa zbiórka moczu

Badanie przeprowadza się w przypadku konieczności oceny bilansu płynów, wydalania z moczem określonych substancji (np. wapń, potas, fosfor itp.) oraz w przypadku parametrów, które w badaniach krwi łatwo ulegają wahaniom pod wpływem niektórych czynników (np. stresu) — hormony.

Badanie moczu — przygotowanie do badania i pobranie próbki

Zazwyczaj do badania wykorzystywana jest próbka porannego moczu (inaczej jest w przypadku dobowej zbiórki), wówczas pacjent może się odpowiednio przygotować. W niektórych przypadkach nie jest to możliwe (np. pacjent trafia nagle do szpitala) i analizy dokonuje się z tzw. moczu przygodnego.

Jeśli pobranie jest planowe, należy dokładnie obmyć i osuszyć okolice ujścia cewki moczowej. Zaleca się, aby próbkę do badania pobierać ze środkowego strumienia moczu. Konieczne jest wykorzystanie specjalnego pojemnika na mocz i jak najszybsze dostarczenie próbki do laboratorium. Dopuszczalne jest dwugodzinne opóźnienie, ale materiał musi być przechowywany w lodówce.

W przypadku wykonywania posiewu moczu konieczne jest użycie jałowego pojemnika. Bardzo istotne znaczenie ma również higiena okolic intymnych.

Przy prowadzeniu dobowej zbiórki moczu należy postępować z instrukcjami przekazanymi przez pracownika laboratorium. Zwykle do zbiórki wykorzystuje się specjalny pojemnik z podziałką oraz odczynnik stabilizujący otrzymany z laboratorium.

Zbiórka powinna trwać dokładnie 24 h, ale nie wykorzystuje się pierwszego, porannego moczu. Kolejne porcje moczu należy przelewać do pojemnika i trzymać w lodówce. Po zakończeniu zbiórki cały mocz należy dokładnie wymieszać, zmierzyć całkowitą objętość i pobrać próbkę, którą należy dostarczyć do laboratorium.

Należy pamiętać, że przy oznaczaniu katelochamin wymagane jest powstrzymywanie się od spożywania produktów takich jak: czekolada, cytrusy, kawa, herbata, kakao, przez 72 h przed rozpoczęciem zbiórki.

>> Nefropatia cukrzycowa - objawy, leczenie, dieta

Badanie moczu — normy i odstępstwa

Za prawidłowy wynik ogólnego badania moczu uznaje się wyniki:

• barwa — słomkowożółta (inna może być spowodowana konkretnymi pokarmami np. buraki, ale może również wynikać z krwawienia);
• przejrzystość — mocz przejrzysty (zmętnienie może świadczyć o stanie zapalnym);
• ciężar właściwy — zwykle wynik mieszczący się w przedziale 1,023-1,030 (odstępstwa mogą świadczyć o nieprawidłowym funkcjonowaniu nerek lub obecności niepożądanych składników, np. glukozy);
• pH — odczyn powinien mieścić się w przedziale 4,5-8 (infekcje i dieta mogą wpływać na pH moczu);
• białko — nieobecne (obecność białka może świadczyć o chorobach nerek);
• glukoza — nieobecna (obecność glukozy może świadczyć o cukrzycy);
• ciała ketonowe — nieobecne (obecność świadczy o znacznym niedożywieniu lub powikłaniach cukrzycy);
• azotyny — nieobecne (obecność wskazuje na infekcję bakteryjną);
• wałeczki — dopuszczalne są pojedyncze wałeczki szkliste (inne — ziarniste, erytocytowe, leukocytowe, nabłonkowe, woskowe, tłuszczowe mogą świadczyć o uszkodzeniu lub chorobie nerek);
• kryształy — dopuszczalne (zależne od pH moczu), zazwyczaj zbudowane są z fosforanów lub moczanów
• krwinki — w polu widzenia dopuszczalne są bardzo małe ilości leukocytów: 4-5 i erytrocytów: 3 (obecność zwiększonej ilości erytrocytów może wskazywać na krwinkomocz, zwiększona ilość leukocytów może świadczyć o infekcjach nerek, zanieczyszczeniu materiału, a u mężczyzn o zapaleniu gruczołu krokowego);
• bakterie — niewielkie ilości bakterii zazwyczaj wynikają z zabrudzenia materiału w trakcie pobrania. Jeśli zauważa się zwiększoną ilość, zalecane jest wykonanie posiewu moczu.

Jeśli w uzyskanych wynikach badań stwierdza się:

• krwiomocz;
• znaczący białkomocz;
• cukromocz;

należy pilnie skonsultować się z lekarzem, ponieważ często są to objawy groźnych powikłań i chorób zagrażających życiu. Uznaje się je za tzw. sygnały alarmowe.

Prawidłowy wynik posiewu wyklucza obecność drobnoustrojów.

Normy przy dobowej zbiórce moczu wyznaczone są dla oznaczanych parametrów.

>> Pojemniki do badania moczu

Przeciwwskazania do badania moczu

Nie zaleca się przeprowadzania badania moczu u miesiączkujących kobiet, ponieważ nawet śladowe ilości krwi mogą zafałszowywać wynik.

Badanie moczu — cena

Cena badania moczu zależy od miasta i laboratorium, jednak zwykle mieści się w granicach:

• ogólne badanie moczu: 7-13 zł;
• posiew moczu: 30-70 zł.

Cena badania moczu z dobowej zbiórki zależy od oznaczanego parametru. Najprostsze badania (białko, chlorki) kosztują ok. 10 zł, najdroższe (jod) może kosztować nawet 300 zł.