Badanie HSG — na czym polega i kiedy jest przeprowadzane?

Czym jest badanie HSG?

Badanie HSG to obrazowe badanie ginekologiczne. Oceny narządów dokonuje się na podstawie zdjęć rentgenowskich wykonanych po podaniu do macicy i jajowodów środka kontrastującego. Wykorzystanie tej metody pozwala na rozpoznanie różnorodnych nieprawidłowości w obrębie macicy (np. grubość endometrium, zmiany anatomiczne, polipy) czy jajowodów (np. niedrożność). Dlatego badanie HSG jest powszechnie wykorzystywane w diagnozowaniu przyczyn niepłodności. 

Wskazania do wykonania badania HSG

Najczęstszym powodem wykonywania badania HSG jest diagnozowanie przyczyn niepłodności (zarówno problemów z zajściem w ciążę, jak i z jej utrzymaniem).

Badanie HSG — jak się przygotować?

Badanie należy zaplanować w czasie odpowiadającym pierwszym 10. dniom cyklu miesiączkowego (maksymalnie do 12. dnia) po zakończeniu miesiączki. Niedopuszczalne jest nawet niewielkie plamienie.

Przed badaniem HSG zazwyczaj konieczne jest przeprowadzenie kilku badań. Niektóre z nich mają długą ważność, dlatego można wykonać je znacznie wcześniej (np. cytologia). Zwykle ośrodek przeprowadzający badanie HSG wymaga od pacjentki aktualnych wyników:

• USG ginekologicznego (badanie jest ważne przez 6 miesięcy);
• posiewu z pochwy/kanału szyjki macicy (badanie jest ważne przez 1 miesiąc);
• badania cytologicznego (badanie jest ważne przez 1 rok);
• badań krwi (nie zawsze).

Wytyczne dotyczące przygotowań zależą od określonego ośrodka, w którym wykonywane jest badanie HSG. Niektóre wymagają pozostawania na czczo i wykonania lewatywy, a inne przeprowadzenia testu ciążowego w dniu badania (bHCG). Dlatego pacjentki umawiające się na badanie w konkretnej klinice powinny zapytać o dokładne zalecenia dotyczące przygotowań.

>> Endometrioza – choroba pełna tajemnic

Jak przebiega badanie HSG?

Przed badaniem HSG lekarz przeprowadza wywiad z pacjentką, przede wszystkim zbierając dokładne informacje na temat dolegliwości, daty ostatniej miesiączki oraz ewentualnych uczuleń na leki lub środki kontrastowe.

Pacjentka proszona jest o podpisanie zgody na podanie kontrastu (środek jodowy).

Około 20 minut przed badaniem HSG pacjentka dostaje czopek ze środkiem rozkurczowym, a czasami również zastrzyk przeciwbólowy.

W trakcie badania pacjentka przyjmuje pozycję ginekologiczną. Lekarz wprowadza do pochwy wziernik i za pomocą specjalnego aparatu (Schultza) wpuszcza do jamy macicy środek kontrastujący. Bezpośrednio po wypełnieniu jamy macicy wykonuje się pierwsze zdjęcie rentgenowskie. Następnie kontrast przechodzi do jajowodów, jajników i przedostaje się do jamy brzucha, wówczas wykonuje się kolejne zdjęcie. Jeśli zachodzi potrzeba uwidocznienia części jamy brzucha np. w przypadku zrostów, wykonuje się dodatkowe zdjęcia.

Badanie HSG może powodować dolegliwości bólowe porównywalne z bólem miesiączkowym. Zdarza się również, że podanie środka kontrastującego wywołuje silne pieczenie. U pacjentek z niedrożnymi jajowodami (u których wpuszczany kontrast nie może wydostać się z jajowodu do jamy brzusznej) wzrost ciśnienia wewnątrz jajowodu może wywołać silniejsze dolegliwości (ból, rozpieranie), o którym należy poinformować lekarza przeprowadzającego badanie.

Możliwe jest przeprowadzenie badania w znieczuleniu ogólnym.

Badanie trwa zwykle od 15 do 20 minut.

Często wynik badania HSG dostępny jest jeszcze tego samego dnia.

>> Niepłodność kobieca – przyczyny i leczenie

Postępowanie po badaniu HSG

Po zakończeniu badania pacjentka może wrócić do domu (w wielu klinikach proszona jest o poczekanie na wyniki, a często również odbywa dodatkową konsultację z lekarzem). W przypadku przeprowadzania badania HSG w znieczuleniu ogólnym pacjentka pozostaje pod obserwacją przez kilka godzin. Nie może też samodzielnie prowadzić samochodu.

Ze względu na zastosowanie środka kontrastowego przez 1-2 dni po badaniu należy przyjmować duże ilości płynów (2-3 l dziennie) w celu zabezpieczenia nerek przed jego szkodliwym działaniem.

Badanie HSG — wynik

Zdjęcia uzyskane dzięki badaniu HSG umożliwiają wykrycie nieprawidłowości dotyczących:

• kształtu i budowy macicy;
• kształtu i drożności jajowodów;
• występowania ewentualnych zmian, takich jak zrosty, polipy, mięśniaki.

Lekarz prowadzący omawia z pacjentką wyniki badania oraz możliwości dotyczące dalszego postępowania.

W przypadku wykrycia zmian sugerujących niedrożność jajowodów, występowanie zrostów itp. zazwyczaj konieczne jest wykonanie zabiegu laparoskopowego. Laparoskopia nie tylko pozwala upewnić się co do rozpoznania, ale również umożliwia usunięcie wielu zmian, mogących stanowić przyczynę niepłodności.

>> Jak działa spirala antykoncepcyjna? Zakładanie spirali i jej działanie

Badanie HSG — możliwe powikłania

Ze względu na zastosowanie kontrastu i przebieg badania HSG określane jest badaniem inwazyjnym i niesie ryzyko powikłań. Wśród najczęstszych wymienia się:

• infekcje w obrębie narządów rodnych, szczególnie infekcje pochwy, z towarzyszącymi:

• swędzeniem;
• pieczeniem;
• upławami;
• bólem podbrzusza;
• stanami podgorączkowymi;
• skurcze (podobne do miesiączkowych).

Pojawienie się jakichkolwiek objawów infekcji jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem.

Występowanie skurczy to efekt najczęściej podrażnienia mięśniówki wynikającego z podania kontrastu i ma charakter przejściowy. Długotrwałe utrzymywanie się skurczy powinno być skonsultowane z lekarzem.

Przeciwwskazania do wykonania badania HSG

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do przeprowadzenia badania HSG jest ciąża (oraz druga połowa cyklu ze względu na możliwość wczesnej ciąży), ponieważ promieniowanie rentgenowskie i kontrast wpuszczany do jamy macicy mogłoby doprowadzić do uszkodzenia płodu.

Badania nie przeprowadza się również u kobiet w trakcie miesiączki lub jakichkolwiek infekcji narządów rozrodczych.

W badaniu wykorzystywany jest jodowy środek kontrastowy, dlatego w przypadku pacjentek z nadczynnością tarczycy oraz chorobami nerek należy rozważyć inne metody. Jeżeli lekarz nie widzi przeciwwskazań, konieczne jest zwykle wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych: TSH i kreatyniny.

Przeciwwskazaniem do badania jest również uczulenie na środek kontrastujący.

Badanie HSG czy sono HSG?

Badanie HSG jest metodą diagnostyczną mającą stosunkowo dużo przeciwwskazań, wiążącą się z pewnym obciążeniem organizmu (kontrast, promieniowanie rentgenowskie). Dlatego pacjentki mogą również rozważyć mniej inwazyjne, nowoczesne badanie o podobnej (choć nieco niższej) wartości diagnostycznej — sono HSG.

W badaniu sono HSG zamiast kontrastu stosuje się specjalną piankę wypełniającą narządy rozrodcze, którym następnie można się przyjrzeć przy użyciu aparatu USG Możliwość przeprowadzenia sono HSG może mieć szczególne znaczenie w przypadku przeciwwskazań do tradycyjnego badania HSG, takich jak uczulenie na kontrast, niewyrównana nadczynność tarczycy, choroby nerek.

Badanie HSG — cena

Pacjentki posiadające ubezpieczenie zdrowotne i skierowanie mogą wykonać bezpłatne badanie HSG, refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Cena badania wykonanego prywatnie zależy od miejscowości oraz konkretnej kliniki. Średni koszt wynosi ok. 700 zł.