Żelazo (Fe) – badanie i jego przebieg. Normy, wskazania. Kiedy należy wykonać badanie i jak interpretować wynik?

Co to jest żelazo (Fe)?

Żelazo to mikroelement, który musi być dostarczany wraz z dietą, gdyż człowiek nie jest w stanie go samodzielnie wytworzyć. Z puli, która trafia do przewodu pokarmowego, jedynie 10-18% ulega wchłonięciu w dwunastnicy. Nadmiar jest wydalany przede wszystkim z moczem i potem.

Głównym magazynem żelaza w organizmie jest wątroba. Jeżeli zapasy tego pierwiastka są duże, wchłanianie w jelicie zostaje obniżone. W sytuacji, gdy dochodzi do niedoboru, wchłanianie wzrasta.

Wiele substancji ma wpływ na przyswajanie żelaza z diety. Niektóre je obniżają, inne podnoszą. Do pierwszej grupy należą białka sojowe, wapń i fosfor, garbniki zawarte w herbacie czy kawie, pełnoziarniste produkty. Do produktów wspomagających przyswajanie żelaza należy m.in. witamina C.

Zapotrzebowanie na żelazo jest zmienne i maleje wraz z wiekiem. Nieco większe ilości pierwiastka powinny przyjmować kobiety miesiączkujące i ciężarne. Mniejsze zaś kobiety po menopauzie i mężczyźni. Należy pamiętać, że niemal 1/3 światowej populacji ma niedobory tego składnika, co zazwyczaj oznacza mało zbilansowaną dietę.

>> Anemia – objawy, leczenie, przyczyny. Czym jest anemia i jak leczyć niedokrwistość?

Główną funkcją, jaką pełni żelazo, jest transport cząsteczek tlenu z płuc do komórek organizmu (żelazo buduje barwnik hemoglobinę, który za to odpowiada). Wraz z mioglobiną zaopatruje mięśnie w tlen, przez co poprawia wydolność organizmu. Do pozostałych funkcji żelaza należą:

• wzmocnienie możliwości poznawczych,
• budowanie enzymów,
• w wielu reakcjach są katalizatorami – napędzają szybkość procesu,
• wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

Wskazania do wykonania badania żelaza (Fe)

Oznaczenie żelaza we krwi wykonuje się na wskazanie lekarza. Badanie ma kluczowe znaczenie dla różnicowania rodzaju anemii, z którą zmaga się pacjent. Objawy, które na nią wskazują, to m.in.:

• bladość skóry,
• osłabienie,
• sucha skóra i pękające kąciki ust,
• nadmierne wypadanie włosów, łamliwe paznokcie,
• przyspieszone bicie serca,
• zaburzone wyniki morfologii.

Żelazo bada się również w podejrzeniu nadmiernego odkładania pierwiastka w organizmie. Ma to miejsce w przypadku nadmiernej suplementacji, przetaczania preparatów krwi lub zbyt dużego uwalniania przez komórki wątroby lub erytrocyty. Nadmiar żelaza powoduje:

• bóle brzucha i stawów,
• szybką męczliwość,
• uszkodzenie mięśnia sercowego.

Żelazo (Fe) – jak się przygotować do badania jego poziomu?

Badanie poziomu żelaza powinno być wykonane na czczo. Od ostatniego posiłku musi minąć przynajmniej 8-10 godzin. Pobranie najlepiej wykonać w godzinach porannych (między 7.00 a 10.00), ponieważ żelazo podlega wahaniom dobowym i jest najwyższe właśnie o tej porze dnia.

Na 2-3 dni przed badaniem należy wykluczyć z diety alkohol, na 24 godziny trzeba ograniczyć intensywny wysiłek fizyczny. Na badanie należy przyjść wypoczętym i zrelaksowanym. Bezpośrednio przed pobraniem warto chwilę odpocząć i wypić co najmniej szklankę wody niegazowanej. Odpowiednie nawodnienie ułatwi przeprowadzenie procedury.

>> Mioglobina – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie

Jak przebiega badanie żelaza (Fe)?

Materiałem do badań jest krew żylna, najczęściej pobierana z żyły łokciowej, zlokalizowanej w zgięciu łokciowym. Pobranie wykonuje pielęgniarka przy użyciu jednorazowej igły i jałowej probówki. Przed wkłuciem na ramię zakładana jest opaska uciskowa, która zwiększy ciśnienie krwi w danym naczyniu. Miejsce pobrania jest dezynfekowane środkiem antyseptycznym, a po pobraniu próbki, zabezpieczone niewielki opatrunkiem.

Żelazo (Fe) – interpretacja wyniku

Wynik badania jest gotowy zwykle następnego dnia. Wartości referencyjne różnią się w zależności od laboratorium, dlatego do każdego wyniku powinny być podane normy. Za wartości optymalne uznaje się:

• mężczyźni – 70-200 μg/dl,
• kobiety – 55-180 μg/dl,
• dzieci od 6. miesiąca do 15. roku życia – 45-185 μg/dl,
• dziewczęta powyżej 15 lat – 40-145 μg/dl,
• chłopcy powyżej 15 lat – 55-160 μg/dl.

Interpretacja wyników należy do lekarza, który oprócz omawianych badań weźmie pod uwagę m.in. zawartość ferrytyny czy TIBC.

>> Diagnostyka anemii (ferrytyna, witamina B12, kwas foliowy, transferyna)

Wysoki poziom żelaza (Fe)

Zbyt wysoki poziom żelaza jest stanem rzadziej spotykanym niż niedobór pierwiastka. Zazwyczaj wynika z nadmiernego wchłaniania żelaza w dwunastnicy lub nadmiernego rozpadu erytrocytów. Nadmiar pierwiastka odkłada w narządach wewnętrznych lub gruczołach, co może prowadzić m.in. do niewydolności wątroby czy serca.

Objawy kliniczne objawiają się przy zawartości żelaza w organizmie rzędu 15-20 g (normalnie w organizmie znajduje się 3-4 mg pierwiastka). Są to m.in. męczliwość, senność, ciemniejące powłoki skórne.

Niski poziom żelaza (Fe)

Niedobór żelaza wskazuje na niedokrwistość. Jej przyczyny mogą być zróżnicowane:

• nieprawidłowa dieta (dotyczy głównie kobiet miesiączkujących, ciężarnych i karmiących piersią),
• zaburzenia wchłaniania lub przewlekłe biegunki,
• okres wzrostowy,
• krwawienia z przewodu pokarmowego na skutek hemoroidów, choroby wrzodowej czy nowotworów,
• krwawienia na skutek urazów lub zabiegów chirurgicznych,
• rzadko spotykane mutacje powodujące niedobór białek transportujących lub zaburzenia syntezy hemu,
• niewydolność nerek,
• reumatoidalne zapalenie stawów.

Na niedobór żelaza wskazują objawy ze strony różnych układów. Są to m.in. podatność na infekcje, zawroty i bóle głowy, zadyszka, bóle w klatce piersiowej, senność i osłabienie.

Żelazo (Fe) – jak się zachować po badaniu?

Wyniki badania zawsze należy skonsultować z lekarzem. Zadecyduje on, czy istnieje wskazanie do wprowadzenia odpowiedniej terapii, czy należy przeprowadzić dalszą diagnostykę.

Żelazo (Fe) – skutki uboczne po badaniu

Badanie jest bezbolesne i nie powoduje skutków ubocznych. U osób bardziej wrażliwych może pojawiać się zaczerwienie i tkliwość w miejscu wkłucia. Niekiedy pojawia się również krwiak, który samoistnie się wchłania.

Żelazo (Fe) – czy można wykonać u kobiet w ciąży?

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży rośnie wraz z rozwojem płodu, dlatego u 20-40% przyszłych mam stwierdza się niedokrwistość. Z tego względu badanie żelaza we krwi wykonuje się przed każdą wizytą kontrolną.

Żelazo (Fe) – czy można wykonać u dzieci?

Okresy gwałtownego wzrostu u dzieci i niemowląt mogą skutkować niedoborami żelaza. W przypadku gdy zachodzi podejrzenie takiego niedoboru, należy oznaczyć pierwiastek we krwi. Niemowlęta do 6. miesiąca życia otrzymują żelazo od matki (przez łożysko, później wraz z mlekiem), na niedobór podatne są wcześniaki i niemowlęta z niską masą urodzeniową. Dzieci po 1. roku życia, które mają niedobory żelaza, są zazwyczaj karmione mlekiem zastępującym pokarmy stałe.

>> Mocznik - na czym polega badanie? Przygotowanie i interpretacja wyników

Żelazo (Fe) – cena

Aby bezpłatnie wykonać badanie, niezbędne jest skierowanie od lekarza. Koszt prywatnej usługi zależy od miasta i laboratorium. Zaczyna się od 12-13 złotych, może wynieść nawet 30 złotych.