Wapń (wapń całkowity) – kiedy wykonać badanie i jak się do tego przygotować? Hiperkalcemia i hipokalcemia

Co to jest wapń całkowity?

Wapń jest pierwiastkiem występującym w organizmie człowieka w największym stężeniu (stanowi 1,4-1,6% całkowitej masy). 99% pierwiastka znajduje się w kościach, jedynie 0,01% jest związane z osoczem. Pozostała część to dwuwartościowy jon zlokalizowany w przestrzeni międzykomórkowej i komórkowej. Wapń w każdej postaci jest niezwykle ważny dla organizmu, gdyż reguluje wiele kluczowych funkcji. Odpowiada za prawidłową budowę kości, reguluje krzepnięcie krwi, jest aktywatorem szeregu enzymów, bierze udział w neurotransmisji bodźców do mięśni poprzecznie-prążkowanych (szkieletowych i serca), odpowiada za proces gojenia ran.

Wapń to makroelement, który powinien być dostarczany do organizmu wraz z pożywieniem w ściśle określonych dawkach. Średnie zapotrzebowanie na wapń wynosi 1000 mg dziennie i rośnie wraz z wiekiem. Pierwiastek wchłania się w jelicie cienkim, przy czym wydajność procesu zależy m.in. od hormonów regulujących gospodarkę fosforanowo-wapniową.

Oznaczenie wapnia występującego w surowicy ma kluczowe znaczenie w diagnostyce m.in. osteoporozy, w zaburzeniach endokrynologicznych czy nowotworach.

>> Choroby tarczycy – nadczynność i niedoczynność, przyczyny i objawy

Wapń całkowity – kiedy wykonać badanie stężenia?

Stężenie wapnia całkowitego wykonuje się u osób, które wykazują objawy charakterystyczne dla nadmiaru lub niedoboru tego pierwiastka. Są to zazwyczaj skurcze mięśni, drętwienie i mrowienie kończyn, drętwienie twarzy i języka, obfite krwawienia z nosa, częste złamania kości, zaburzenia rytmu serca. Ponadto zaleca się, aby badanie wapnia wykonać u osób, które:

• wykluczyły nabiał z diety,
• zgłaszają intensywny ból kości,
• mają zdiagnozowane ostre zapalenie trzustki,
• mają zespół złego wchłaniania,
• chorują na przewlekłe schorzenia nerek,
• mają usuniętą tarczycę lub niedoczynność przytarczyc,
• mają duże niedobory witaminy D,
• chorują na tężyczkę.

Badanie wapnia zaleca się również u osób, u których wystąpiły działania niepożądane po stosowaniu takich środków, jak leki moczopędne czy kortykosteroidy.

Wapń całkowity – jak się przygotować do badania stężenia?

Badanie wapnia całkowitego powinno być wykonywane na czczo, zaleca się, aby od ostatniego posiłku minęło ok. 12 godzin (ostatni posiłek najlepiej zjeść ok 18.00 dzień wcześniej). Na 1-2 dni przed pobraniem należy zrezygnować z alkoholu, natomiast na 2-3 dni wcześniej warto ograniczyć intensywne treningi. Bardzo ważne jest, aby w ciągu 5 dni poprzedzających badanie wykluczyć suplementy diety, zwłaszcza wielowitaminowe, które zazwyczaj zawierają wapń.

Aby ułatwić pobranie odpowiedniej ilości krwi, na pół godziny przed zabiegiem warto wypić 2 szklanki wody niegazowanej. Zapewni to odpowiednie nawodnienie organizmu.

>> Morfologia krwi – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie

Jak przebiega badanie stężenia wapnia całkowitego?

Pobranie należy wykonać w godzinach porannych, najlepiej między 7.00 a 10.00 rano. Materiałem do badania jest surowica stanowiąca składową krwi żylnej. Doświadczona pielęgniarka pobiera ją zazwyczaj z żyły w dole łokciowym. Zakłada ucisk powyżej miejsca wkłucia oraz prosi o ściśnięcie pięści po to, aby uwidocznić żyłę. Następnie przemywa skórę środkiem dezynfekującym i za pomocą strzykawki pobiera krew do specjalnej probówki. Pobranie trwa kilka chwil i jest praktycznie bezbolesne.

Wapń całkowity – normy

Wartości referencyjne na wapń zależą od wieku – mimo że zapotrzebowanie na niego rośnie wraz z wiekiem, stężenie we krwi nieco maleje w najstarszej grupie wiekowej. Poszczególne normy mogą się różnić w zależności od laboratorium, dlatego do każdego wyniku powinien być załączony ich zakres. Niemniej uśrednione wartości dla wapnia wynoszą:

• dzieci do 2 lat – 9-11 mg/dl,
• dzieci 2-12 lat – 8,8-10,8 mg/dl,
• dzieci 12-18 lat – 8,4-10,2 mg/dl,
• dorośli 18-60 lat – 8,6-10 mg/dl,
• 60-90 lat – 8,8-10,2 mg/dl,
• 8,2-9,6 mg/dl.

Wyniki badania są zwykle dostępne następnego dnia.

Wysoki poziom wapnia całkowtego (hiperkalcemia)

Do hiperkalcemii może dojść na skutek wielu schorzeń. Należą do nich:

• choroby układu hormonalnego (m.in. zaburzenia funkcji tarczycy, akromegalia),
• choroby nowotworowe (z zajęciem komórek kości),
• niewydolność nerek,
• sarkoidoza,
• gruźlica,
• choroby z upośledzeniem odporności,
• choroby zapalne.

Do zbyt wysokiego poziomu wapnia prowadzą złamania wymagające długotrwałego leżenia, przedawkowanie witaminy D, długotrwałe przyjmowanie np. estrogenów.

Objawy zbyt wysokiego stężenia wapnia nie są specyficzne i mogą dotyczyć wielu narządów i układów. Zalicza się do nich m.in. osłabienie, problemy z koncentracją, zaparcia, wymioty, nudności czy świeżo zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze.

Niski poziom wapnia całkowitego (hipokalcemia)

Główną przyczyną hipoklacemii jest nieprawidłowe wchłanianie wapnia w jelitach. Dochodzi do niego na skutek upośledzenia w wyniku zespołu złego wchłaniania, niedoboru witaminy D lub parathormonu. Do znacznych spadków stężenia wapnia w surowicy dochodzi w przebiegu niedoczynności przytarczyc, przewlekłej niewydolności nerek, osteoporozie, ostrym zapaleniu trzustki czy przerzutach raka piersi i prostaty.

Niewielki niedobór wapnia jest bezobjawowy. Dopiero znaczny spadek daje objawy w postaci:

• skurcze i mrowienie,
• osłabienie siły mięśni,
• podwójne widzenie,
• wyprysk atopowy i/lub łuszczyca,
• objawy neurologiczne w postaci splątania czy dezorientacji,
• zaburzenia rytmu serca.

Wapń całkowity – jak się zachować po badaniu?

Zarówno nadmiar, jak i niedobór wapnia wymagają konsultacji z lekarzem. Jeżeli zaburzenia wynikają z toczącej się choroby, lekarz zaordynuje odpowiednią terapię nakierowaną na wyleczenie lub zaleczenie pierwotnego problemu. Jeżeli hiper- lub hipolcemia jest skutkiem niewłaściwej diety, należy wdrożyć odpowiedni sposób żywienia i ewentualnie wzbogacić dietę o preparaty z wapniem.

Wapń całkowity – skutki uboczne po badaniu

Pobranie krwi jest szybkie i praktycznie bezbolesne. W miejscu wkłucia może pojawić się delikatna tkliwość i zaczerwienienie.

Wapń całkowity – czy można wykonać u kobiet w ciąży?

Badanie wapnia całkowitego może być wykonywane w ciąży. Istnieją wskazania to suplementowania tego makroskładnika, jednak wdrożenie leczenia musi być poprzedzone badaniem krwi. Wapń zaleca się ciężarnym z nadciśnieniem, problemami z krzepliwością krwi czy w przypadku ciąży bliźniaczej.

Wapń całkowity – czy można wykonać u dzieci?

Budowa szczytowej masy kostnej trwa do ok. 30. roku życia, dlatego wapń jest bardzo ważny dla dzieci. Niedobór tego makroskładnika powinien być jak najszybciej zdiagnozowany poprzez wykonanie badań laboratoryjnych. Jeżeli hipokalcemia wynika z nieprawidłowej diety, trzeba ją odpowiednio skorygować.

Wapń całkowity – cena badania

Koszt wykonania badania wapnia całkowitego jest niewielki. Wynosi od ok. kilkunastu złotych do ok. 20 złotych.

>> Które badania profilaktyczne wykonywać i jak często?