Badanie dna oka — na czym polega i kiedy je wykonać? Metody, możliwości i przygotowanie

Badanie dna oka — co to jest?

Badanie dna oka, nazywane fachowo oftalmoskopią lub wziernikowaniem dna oka, to badanie pozwalające dokładnie ocenić stan narządu wzroku.

Do dna oka, czyli jego tylnego odcinka, zaliczają się:

• siatkówka — błona składająca się z kilku warstw komórek fotoreceptorowych, odbiera i przekazuje do mózgu bodźce wzrokowe;
• twardówka — cienka błona zewnętrzna z naczyniami krwionośnymi;
• naczyniówka — błona z naczyń włosowatych;
• ciało szkliste — odpowiedzialne za nadawanie kształtu gałce ocznej.

Badanie dna oka pozwala przyjrzeć się budowie poszczególnych elementów i wykryć ewentualne zmiany w strukturze. Badanie jest przydatne nie tylko w okulistyce, ale również w kardiologii, diabetologii czy internie, pozwala bowiem na wykrycie i monitorowanie zmian związanych z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, a nawet niedokrwistością.

>> Przekrwione oczy – przyczyny i leczenie. Sposoby na zaczerwienione oczy

Badanie jest bezbolesne i bezpieczne dla pacjenta, dlatego może być wykonywane wielokrotnie bez ryzyka jakichkolwiek konsekwencji zdrowotnych.

Badanie dna oka — metody

Badanie dna oka można przeprowadzić za pomocą kilku technik. Najczęściej wykorzystywanym badaniem jest oftalmoskopia, czyli tzw. wziernikowanie dna oka. Badanie przeprowadza się za pomocą jednej z trzech możliwych metod.

Wziernikowanie bezpośrednie.

Badanie wykonywane jest za pomocą niewielkiego urządzenia okulistycznego — oftalmoskopu. Urządzenie posiada soczewki, różnorodne filtry i źródło światła, które jest kierowane na określone części dna oka: ciało szkliste, tarczę nerwu wzrokowego, unaczynienie, obwodową część siatkówki, plamkę. Lekarz trzyma wziernik bardzo blisko gałki ocznej pacjenta, jednak nie dochodzi do bezpośredniego kontaktu. Zaletą urządzenia jest możliwość jego swobodnego przenoszenia i używania np. w trakcie wizyt domowych lub u leżących pacjentów. Jednak lekarz, badając pacjenta, patrzy przez urządzenie jednym okiem, co sprawia, że widzi jedynie dwuwymiarowo, a to jest niewątpliwą wadą badania za pomocą oftalmoskopu.

Wziernikowanie pośrednie.

Badanie przeprowadza się za pomocą wziernika Fisona. Podobnie jak oftalmoskop urządzenie wyposażone jest w źródło światła, soczewki i filtry, jednak w odróżnieniu od niego nie jest trzymane w ręku badającego, a zakładane przez niego na głowę (jak kask). W czasie badania okulista przybliża do oczu pacjenta specjalną soczewkę (np. Volka), która umożliwia mu dokładne obejrzenie struktur dna oka. Zaletami urządzenia są jego mobilność oraz możliwość widzenia przestrzennego (w przypadku oftalmoskopu widzenie było tylko dwuwymiarowe). Czasami w celu dokładniejszego obejrzenia obwodowej części siatkówki lekarz musi wykonać tzw. wpuklenie twardówki. Wówczas konieczne jest wykonanie znieczulenia powierzchni oka i uciśnięcie ściany oka za pomocą specjalnego przyrządu. Badanie nie wiąże się jednak z żadnym ryzykiem dla pacjenta.

>> Zespół suchego oka - przyczyny, objawy i leczenie

Wziernikowanie pośrednie w lampie szczelinowej

Badanie przypomina nieco standardowe wziernikowanie pośrednie, jednak wykorzystanie lampy szczelinowej, emitującej wąską wiązkę światła, pozwala na dokładniejsze przyjrzenie się szczegółom w strukturze dna oka. Lampa wyposażona jest w aparat, więc w trakcie badania możliwe jest wykonanie zdjęć.

Przy wziernikowaniu pośrednim w lampie szczelinowej pacjent musi usiąść przed lampą i oprzeć brodę i czoło na specjalnych podpórkach. Brak mobilności jest niewątpliwą wadą urządzenia. Z uwagi na konieczność ścisłej współpracy pacjenta z okulistą nie ma możliwości przeprowadzenia badania u małych dzieci.

>> Retinopatia wcześniacza – przyczyny. Czy daje objawy? Jak rozpoznać?

Inne metody badania dna oka

Chociaż wziernikowanie dna oka jest najpowszechniejszą i ogólnodostępną metodą wykorzystywaną do badania dna oka, na uwagę zasługują również inne, nowoczesne metody, takie jak:

• optyczna koherentna tomografia (OCT) — doskonała metoda diagnozowania chorób plamki żółtej i zmian demielinizacyjnych w schorzeniach neurologicznych;
• Skaningowa konfokalna oftalmoskopia laserowa (HRT) — pozwala na szybkie i bardzo precyzyjne badanie o wysokiej rozdzielczości, co umożliwia wykrywanie bardzo małych zmian.

Badanie dna oka — wskazania

Głównym wskazaniem do wykonania badania dna oka są problemy ze wzrokiem, takie jak: zmiana ostrości widzenia, zauważanie poświat, błysków, plam, czarnych punktów lub nieprawidłowe widzenie barw.

Badanie dna oka powinno być również przeprowadzane u:

• cukrzyków;
• pacjentów z chorobami krążenia (nadciśnieniem, miażdżycą);
• wszystkich osób powyżej 40. roku życia;
• kobiet w ciąży z dużą wadą wzroku;
• wcześniaków;
• osób z jaskrą w wywiadzie rodzinnym;
• pacjentów z niewyjaśnionymi zawrotami głowy lub zaburzeniami równowagi.

Przygotowanie i przebieg badania dna oka

Przed badaniem należy poinformować lekarza o chorobach przewlekłych, przyjmowanych lekach i uczuleniach. Pacjenci z jaskrą powinni przynieść opisy poprzednich badań.

Szczegółowe badania okulistyczne, takie jak badanie dna oka, zazwyczaj wymagają wcześniejszego podania środka rozszerzającego źrenicę (najczęściej atropiny). Po zakropleniu leku przez lekarza (lub pielęgniarkę) konieczne jest odczekanie ok. 15 minut na uzyskanie efektu działania preparatu.

Przebieg badania zależy od metody, dlatego w gabinecie należy postępować zgodnie z zaleceniami lekarza. Zwykle należy oprzeć brodę i czoło, pozostawać w bezruchu, patrzeć w kierunku zgodnym z poleceniem lekarza.

Badanie dna oka jest bezbolesne i trwa od 5 do 10 minut.

Badanie dna oka — postępowanie po badaniu

Zastosowanie leków rozszerzających źrenicę na kilka godzin pogarsza ostrość widzenia, dlatego do czasu ustąpienia objawu zabronione są prowadzenie samochodu i obsługa maszyn. Zaleca się, aby osoby szczególnie wrażliwe zapewniły sobie towarzystwo bliskiej osoby, która pomoże im wrócić do domu po badaniu.

Rozszerzone źrenice (efekt działania leku) w znaczącym stopniu uwrażliwiają na światło. Po wyjściu z budynku, przy intensywnym świetle słonecznym, może występować wręcz wrażenie utraty wzroku. Dlatego warto zabrać ze sobą mocno przyciemniające okulary przeciwsłoneczne.

Badanie dna oka — powikłania po badaniu

Intensywne światło wydobywające się z urządzenia może spowodować chwilowy dyskomfort. Jeśli w trakcie badania konieczne było wpuklenie twardówki, mogą występować zaczerwienienie i nieprzyjemne wrażenie. Objawy te nie świadczą o nieprawidłowościach i mają charakter przejściowy. Jeśli jednak będzie inaczej lub objawy się nasilą, pojawią się znaczne ilości wydzieliny z oka, należy skonsultować się z lekarzem.

Przeciwskazania do wykonania badania dna oka

Ponieważ samo badanie dna oka jest bezpieczne, przeciwwskazania dotyczą głównie podawania środka rozszerzającego źrenicę (jaskra z wąskim kątem przesączania, nadwrażliwość, uczulenie). Pacjenci powinni poinformować o tym lekarza. Wówczas możliwe jest przeprowadzenie badania bez podania leku.

Cena badania dna oka

Ceny badania dna oka zależą od miejscowości, konkretnej placówki i metody, za której pomocą jest wykonywane. Zwykle mieszczą się w granicach od 50 do 200 zł.

W przypadku przeprowadzenia badania OCT należy liczyć się z wyższymi kosztami — 100-250 zł za jedno oko.