Antygen CA 19-9 — na czym polega badanie? Wskazania, przygotowanie, normy i interpretacja wyników

Co to jest antygen CA 19-9?

Antygen CA 19-9 jest glikoproteiną produkowaną głównie przez niektóre komórki nowotworowe (ale również przez komórki wątroby i przewodu pokarmowego płodu oraz trzustkę i drogi żółciowe), dlatego często określany jest markerem nowotworowym. Jednak CA 19-9 nie jest swoisty wyłącznie dla chorób onkologicznych i jego stężenie we krwi może wzrosnąć również w przypadku innych dolegliwości.  Chociaż nie jest to wówczas tak wyraźne, jak w przypadku chorób nowotworowych.

Stężenie antygenu CA 19-9 podwyższa się znacząco przy nowotworach w obrębie przewodu pokarmowego, głównie trzustki i dróg żółciowych (ale również jelita grubego, żołądka i wątroby).

>> Najczęstsze choroby trzustki (rak trzustki, zapalenie trzustki)

Oznaczenie poziomu CA 19-9 jest podstawowym badaniem diagnostycznym wykorzystywanym przy podejrzeniu nowotworu trzustki. Jego czułość diagnostyczną ocenia się na 70 proc.

Wskazania do wykonania badania antygenu CA 19-9

Oznaczenie poziomu antygenu CA 19-9 we krwi wykonuje się przy podejrzeniu chorób nowotworowych w obrębie układu pokarmowego. Przede wszystkim przy objawach lub wynikach innych badań wskazujących na możliwość występowania:

• nowotworu trzustki;
• nowotworu dróg żółciowych lub pęcherzyka żółciowego;
• nowotworu wątroby;
• nowotworu żołądka;
• nowotworu jelita grubego.

Badanie może być również zlecone w przypadku przewlekłych lub ostrych stanów zapalnych w obrębie powyższych narządów.

Badanie poziomu antygenu CA 19-9 jest przeprowadzane w czasie leczenia pacjentów onkologicznych z nowotworem trzustki, dróg żółciowych i żołądka w celu oceny skuteczności stosowanej terapii leczniczej. Oznaczanie stężenia antygenu CA 19-9 przeprowadzane jest również w okresie remisji w celu wykrycia przerzutów lub nawrotu choroby pierwotnej.

>> Ból wątroby – czy wątroba boli? Objawy chorób wątroby

Badanie poziomu antygenu CA 19-9 — jak się przygotować?

Oznaczenie poziomu CA 19-9 wykonywane jest z krwi, jednak nie są wymagane żadne przygotowania do badania. Przyjmowanie pokarmów i płynów nie ma wpływu na poziom antygenu CA 19-9, dlatego pacjent stawiający się na pobranie krwi nie musi być na czczo.

Jak przebiega badanie?

Badanie antygenu CA 19-9 wykonuje się na podstawie próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta. Krew pobiera się najczęściej z dobrze widocznej żyły łokciowej.

Pielęgniarka zakłada pacjentowi automatyczną opaskę uciskową oraz prosi o zaciśnięcie pięści, co pozwala na lepsze uwidocznienie naczyń krwionośnych. Następnie wkłuwa się w żyłę i zwalnia zacisk w opasce. Po pobraniu odpowiedniej ilości krwi do probówki pielęgniarka przykłada gazik do miejsca wkłucia i zaleca kilkuminutowe uciśnięcie. 

Czas oczekiwania na wyniki badania wynosi od 1 dnia do 2 dni roboczych.

Antygen CA 19-9 — normy

Wartości referencyjne dla antygenu CA 19-9 zależą od laboratorium i metody badania. Zazwyczaj za granicę normy uznaje się CA 19-9 < 37 U/ml.

Fizjologicznie wyższe wartości antygenu CA 19-9 obserwuje się u kobiet miesiączkujących i ciężarnych.

Wyniki badań zawsze powinny być skonsultowane z lekarzem posiadającym odpowiednie kompetencje.  

Wysoki poziom antygenu CA 19-9

Podwyższony poziom antygenu CA 19-9 nie jest jednoznaczny z rozpoznaniem raka. Stanowi jednak ważną informację, wskazująca na konieczność przeprowadzenia rozszerzonej diagnostyki tj. przeprowadzenia badań obrazowych (przede wszystkim badania ultrasonograficznego, ale również tomografii komputerowej i/albo rezonansu magnetycznego) oraz badań histopatologicznych.

Wśród nieonkologicznych przyczyn podwyższonego poziomu antygenu CA 19-9 można wyróżnić:

• torbiel trzustki;
• zapalenie trzustki (ostre lub przewlekłe);
• zapalenie pęcherzyka żółciowego;
• zapalenie dróg żółciowych;
• obecność tzw. kamieni żółciowych (w pęcherzyku i/albo w drogach żółciowych);
• choroby wątroby (cholestaza, stany zapalne, marskość).

>> Cholestaza ciążowa - czy każde swędzenie to objaw choroby? Czy cholestaza zagraża dziecku?

W przypadku powyższych chorób wartości CA 19-9 we krwi nie przekraczają 500 U/ml, a najczęściej wynoszą mniej niż 100 U/ml.

Znaczące przekroczenie granicy normy stężenia antygenu CA 19-9 (> 1000 U/ml) świadczą najczęściej o zaawansowanym procesie nowotworowym, szczególnie:

• raku trzustki;
• raku pęcherzyka żółciowego;
• raku wątrobowokomórkowym;
• raku żołądka;
• raku jelita grubego.

Niski poziom antygenu CA 19-9

Dla antygenu CA 19-9 wyznaczona została jedynie górna granica normy, ponieważ nie jest to związek, który występuje we krwi fizjologicznie. Jego pojawienie się w organizmie w stężeniu powyżej 37 U/ml jest zjawiskiem patologicznym, dlatego w medycynie nie istnieje określenie „za niski poziom CA 19-9”.

O ile podwyższony poziom CA 19-9 zawsze świadczy o nieprawidłowościach, o tyle niskie stężenie nie musi oznaczać, że nie występują. Markery nowotworowe mogą być pewnym wskaźnikiem, jednak ich niskie poziomy nie gwarantują braku obecności zmian nowotworowych.

Chociaż antygen CA 19-9 utożsamiany jest z rakiem trzustki (przyczynia się do wykrycia choroby u 80 proc. pacjentów), należy pamiętać, że nie każdy nowotwór trzustki wydziela tę substancję. Dlatego niski poziom CA 19-9 (szczególnie przy występowaniu objawów takich jak gwałtowne chudnięcie, anemia i bóle brzucha) nie pozwala na wykluczenie choroby nowotworowej.

Antygen CA 19-9 — skutki uboczne po badaniu

Ponieważ badanie antygenu CA 19-9 przeprowadzane jest na podstawie badania krwi, nie niesie ryzyka powikłań.

Zdarza się, że po pobraniu w okolicy miejsca wkłucia pojawia się siniak, który zwykle znika w ciągu kilku dni.

U pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe może wystąpić przedłużone krwawienie. Dlatego miejsce po wkłuciu należy zabezpieczyć plastrem z opatrunkiem.

Antygen CA 19-9 — przeciwwskazania do badania

Do oznaczenia stężenia antygenu CA 19-9 potrzebna jest jedynie niewielka próbka krwi pacjenta, w związku z czym nie ma przeciwwskazań do przeprowadzenia badania.

Badanie CA 19-9 może być przeprowadzane u kobiet w ciąży i dzieci. Należy pamiętać, że u kobiet w ciąży uzyskuje się zwykle wyższe wartości antygenu.

Badanie antygenu CA 19-9 — cena

Cena badania antygenu CA 19-9 zależy od miejscowości i konkretnego punktu pobrań, zwykle mieści się w przedziale od 42 do 65 zł.

Pacjenci posiadający skierowanie od specjalisty mogą wykonać bezpłatne badanie (refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia). Warunkiem jest posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego.