Badanie tarczycy — na czym polega i kiedy należy je wykonać?

Wskazania do wykonania badania tarczycy

Hormony tarczycy (trijodotyronina i tyroksyna) odpowiadają za metabolizm organizmu, termoregulację, utlenianie i gospodarkę tłuszczową. Wpływają również na czynność serca, ośrodkowego układu nerwowego i pracę mięśni. Wytwarzanie obu hormonów jest regulowane przez przysadkę mózgową, a konkretnie hormon tyreotropowy (TSH).

Wśród symptomów wskazujących na nieprawidłową pracę gruczołu i konieczność wykonania badania tarczycy można wymienić:

• nadmierne zmęczenie, osłabienie lub pobudzenie;
• nadmierna senność lub bezsenność;
• nadciśnienie lub obniżone ciśnienie tętnicze;
• niskie lub wysokie tętno;
• zaburzenia pracy serca: arytmia, migotanie przedsionków,
• gwałtowny wzrost lub spadek wagi (a także niemożność schudnięcia lub przytycia);
• zaparcia lub biegunki;
• uczucie zimna lub uderzenia gorąca (niezwiązane z menopauzą);
• suchość skóry i oczu, dokuczliwy świąd, wypadanie włosów, łamliwość paznokci;
• nadmierna potliwość;
• drżenie rąk;
• zaburzenia w cyklu miesiączkowym;
• problemy z zajściem w ciążę lub poronienia nawykowe;
• zmiany nastrojów, zdenerwowanie, niepokój, lęk, depresja.

Przeciwstawność objawów wynika z możliwości występowania zaburzeń z nadprodukcją (nadczynność) lub niewystarczającym wytwarzaniem (niedoczynność) hormonów tarczycy.

Wskazaniem do regularnego badania hormonów tarczycy są również choroby tarczycy i monitorowanie skuteczności leczenia.

>> Niedoczynność tarczycy – najczęstsze przyczyny i metody rozpoznania

Badania tarczycy — rodzaje

Badanie tarczycy u osób zdrowych ogranicza się zwykle do oznaczenia hormonu tyreotropowego (tyreotropiny — TSH) i palpacyjnego zbadania gruczołu. Jeśli w badaniach stwierdza się nieprawidłowości, pacjent kierowany jest na dalsze badania.

Badania tarczycy można podzielić na laboratoryjne i obrazowe.

Do badań laboratoryjnych (oprócz TSH) zaliczają się:

• FT3 — trijodotyroninę;
• FT4 — tyroksynę;
• anty-TPO (aTPO) — przeciwciała skierowane przeciw peroksydazie tarczycowej;
• anty-TG (aTG) — przeciwciała skierowane przeciw tyreoglobulinie;
• anty-TSH (TRAb) — przeciwciała przeciwko receptorom tyreotropiny (TSH);
• TG — tyreoglobulina (zdecydowanie rzadziej oznaczany parametr, zazwyczaj w przypadku pacjentów z nowotworem tarczycy).

Do badań obrazowych tarczycy zalicza się przede wszystkim USG tarczycy. A w przypadku zauważenia nieprawidłowości w obrazie (np. obecność podejrzanej zmiany) wykonuje się scyntygrafię tarczycy (służy ocenie morfologii i zróżnicowania tkanki w zmianach patologicznych), a często również tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.>

>> Choroba Hashimoto – jakie są jej przyczyny i jak przebiega?

Jak się przygotować do badania tarczycy?

Do oznaczania poziomu hormonów tarczycy z krwi nie są konieczne specjalne przygotowania. Jednak badania powinny być wykonywane w godzinach porannych (7:00-9:00), ponieważ najwyższe stężenia tych hormonów występują w nocy (kiedy z oczywistych względów niemożliwe jest wykonanie badania), a następnie zaczynają powoli spadać.

Zaleca się, aby pacjent stawił się na badanie na czczo, jednak nie jest to bezwzględnym wymogiem.

W przypadku planowanego podstawowego badania tarczycy (TSH) zaleca się unikanie stresu, znaczącego wysiłku i zadbanie o wysypianie się, ponieważ czynniki te mogą wpływać na uzyskane wyniki.

Badanie palpacyjne, USG tarczycy nie wymagają żadnego przygotowania.

Jak przebiega badanie tarczycy?

W przypadku badań hormonu tyreotropowego (TSH), wolnej tyroksyny (ft4), wolnej trijodotyroniny (ft3), tyreoglobuliny lub przeciwciał (Anty TG, Anty TPO, TRAb) pobiera się krew żylną z dobrze widocznego naczynia (położonego powierzchownie), zazwyczaj żyły łokciowej. Przed badaniem zakładany jest ucisk na przedramię, a skóra zostaje odkażona. Po badaniu należy przez parę minut uciskać miejsce wkłucia.

Badanie USG tarczycy wykonywane jest na leżąco. Pacjent leży na kozetce z brodą zadartą ku górze. Lekarz nagłada żel na głowicę i przykłada ją do tarczycy. Przesuwając głowicę po szyi, bada tarczycę i okoliczne struktury (m.in. węzły chłonne), obserwując obraz na ekranie.

W trakcie badania palpacyjnego lekarz staje zazwyczaj za siedzącym pacjentem i dotykając jego szyi, ocenia wielkość i strukturę gruczołu tarczowego oraz wielkość węzłów chłonnych.

>> Choroby tarczycy – nadczynność i niedoczynność, przyczyny i objawy

Badania tarczycy — normy

Wartości referencyjne w badaniach tarczycy zależą od laboratorium, metody oznaczania i wieku pacjenta. Zazwyczaj mieszczą się w granicach:

• TSH:
  • noworodki: 1,1 — 17 mIU/l;
  • niemowlęta: 0,6 — 10 mIU/l;
  • dzieci do 2 roku życia: 0,4 — 7 mIU/l;
  • dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym: 0,4 — 6 mIU/l;
  • starsze dzieci i nastolatki: 0,4 — 5 mIU/l;
  • dorośli: 0,2 — 4 mIU/l.
• FT3:
  • niemowlęta: 3 — 9 mIU/l;
  • dzieci 1-6 lat: 3,6 — 8,5 mIU/l;
  • dzieci 6-11: 3,8 — 8 mIU/l;
  • nastolatki: 3,9 — 7,7 mIU/l;
  • dorośli: 3,1 — mIU/l.
• FT4:
  • niemowlęta: 11,5 — 28 mIU/l;
  • dzieci 1-6 lat: 12,3 — 22,8 mIU/l;
  • dzieci starsze: 12,5 — 21,5 mIU/l;
  • dorośli: 12 — 22 mIU/l.
  • anty-TPO: < 34 IU/ml;
  • anty-TG: < 115 IU/ml;
  • TRab: < 1,8 IU/ml.

Odstępstwa od normy w badaniach tarczycy — co mogą oznaczać?

Zwiększone stężenie TSH

Występowanie zwiększonego stężenia TSH bez stwierdzenia nieprawidłowości w pozostałych badaniach tarczycy może świadczyć o:

• hipoplazji płatów tarczycy;
• gruczolakach przysadki;
• chorobach wątroby;
• mutacjach receptora TSH;
• profilaktyce jodowej i stosowaniu niektórych leków z innych grup (np. związków litu);
• innych zaburzeniach hormonalnych (zaleca się m.in. oznaczenie poziomu kortyzolu, testosteronu prolaktyny).

Podwyższone TSH i obniżone FT3, FT4

Podwyższenie poziomu TSH wraz ze spadkiem stężenia FT3 i FT4 we krwi jest podstawą do rozpoznania niedoczynności tarczycy. Często niedoczynność jest wynikiem autoimmunologicznej choroby tarczycy — Hashimoto. Obserwuje się wtedy podwyższone stężenie przeciwciał atG i aTPO.

Podwyższone TSH i FT3, FT4

Badania wymagają powtórzenia. Jeśli się potwierdzą, mogą wskazywać na oporność na hormon tarczycy.

Obniżone TSH i podwyższone FT3, FT4

Obniżeniu poziomu TSH towarzyszy zwykle wzrost stężenia FT3 i FT4. Świadczy to o nadczynności gruczołu tarczowego. Przyczyną może być występowanie wola guzkowego, guza lub autoimmulonogiczna choroba tarczycy — Graves-Basedova. W przypadku choroby GB w wynikach badań zauważalny jest wzrost przeciwciał anty-TSHr (TRab).

Jeśli wartości FT3 i FT4 są bardzo wysokie, pacjentowi może grozić tzw. przełom tarczycowy.

Przeciwwskazania do badania tarczycy

Nie ma przeciwwskazań do badania krwi i przeprowadzenia badania USG

Badanie tarczycy — cena

Ceny zależą od oznaczanego parametru oraz miejscowości i laboratorium, w którym jest wykonywane.

• TSH: 25-40 zł;
• FT3: 30-45 zł;
• FT4: 30-45 zł;
• tyreoglobulina: 55-100 zł;
• anty TPO: 50-65 zł;
• anty TG: 40-60 zł;
• TRab: 75-110 zł.

Badanie USG tarczycy kosztuje od 170 do 220 zł.

Badania mogą być refundowane u pacjentów posiadających ubezpieczenie zdrowotne i skierowanie od specjalisty.