Badanie prostaty oraz antygenu PSA — na czym polega i kiedy je wykonać?

Czym jest badanie prostaty oraz antygenu PSA?

Badanie prostaty to badanie pozwalające na ocenę wyglądu i funkcjonowania gruczołu, co umożliwia wykrycie zmian mogących świadczyć o obecności nowotworu. Przeprowadzanie regularnych kontroli pozwala na wczesne wykrycie choroby i podjęcie skutecznego leczenia.

Prostata to niewielki gruczoł występujący u mężczyzn. Stanowi element układu moczowo-płciowego, a ze względu na swoje położenie nazywana jest gruczołem krokowym. Prostata mieści się w okolicy dna pęcherza moczowego i częściowo otacza od tyłu fragment cewki moczowej. Gruczoł krokowy odgrywa istotną rolę w produkcji płynu nasiennego (prawie 1/3 płynu wydzielana jest przez prostatę) oraz wyrzuceniu nasienia poza cewkę (wspomaga wytrysk). Nieprawidłowości dotyczące gruczołu mają niewielki wpływ na funkcje seksualne, mogą jednak silnie oddziaływać na układ moczowy, a niekiedy stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia.

Badanie prostaty i antygenu PSA umożliwia:

• wykrycie przerostu gruczołu krokowego;
• monitorowanie powiększania się gruczołu;
• ocenę skuteczności leczenia;
• wykrycie nowotworu prostaty.

Podstawowa diagnostyka gruczołu krokowego składa się z dwóch elementów: badania prostaty oraz antygenu PSA.

>> Jak dbać o prostatę? Badania, seks, dieta, suplementy na prostatę

Badanie prostaty (ręczne)

Palpacyjne badanie prostaty przeprowadzane jest przez odbyt (per rectum) i umożliwia lekarzowi ocenę wielkości i konsystencji gruczołu. Badanie wykonuje zwykle urolog. Jest bezbolesne i trwa najwyżej kilkanaście sekund.

Antygen PSA

PSA (z ang. Prostate Specific Antygen) to enzym wytwarzany przez prostatę. Jego zadaniem jest utrzymywanie płynności nasienia, co ma znaczenie dla ruchliwości plemników i zdolności rozrodczych mężczyzny. Ilość antygenu PSA we krwi jest niewielka i rośnie wraz z wiekiem. Jednak przekroczenie wartości powyżej 10 ng/ml jest wskazaniem do rozszerzonej diagnostyki (przede wszystkim badania USG).

Wskazania do wykonania badania prostaty oraz antygenu PSA

Zgodnie z zaleceniami urologów badanie prostaty oraz antygenu PSA powinno być wykonywane w ramach corocznych badań profilaktycznych u każdego mężczyzny, który skończył 50 lat. Mężczyźni, u których w rodzinie występowały przypadki nowotworu gruczołu krokowego, powinni zacząć regularne kontrole po 40. roku życia.

Bezpośrednim wskazaniem do wykonania badania prostaty są problemy z oddawaniem moczu, takie jak:

• częsta potrzeba oddawania moczu (również kilkukrotne wstawanie w nocy);
• utrudnione rozpoczęcie mikcji;
• przerywany strumień moczu;
• trudności z całkowitym opróżnieniem pęcherza;
• ból okolic krocza i podbrzusza;
• zauważenie krwi w nasieniu (!).

U pacjentów zgłaszających się do urologa z powodu powyższych objawów w pierwszej kolejności wykonywane jest badanie prostaty metodą per rectum. Stwierdzenie zmian w budowie i wielkości gruczołu jest bezwzględnym wskazaniem do oznaczenia antygenu PSA. Zazwyczaj jednak skierowanie na badanie wystawiane jest również wtedy, gdy lekarz w czasie padania per rectum nie stwierdza występowania żadnych nieprawidłowości.

>>  Leki, suplementy, zioła na prostatę

Badanie prostaty oraz antygenu PSA — jak się przygotować?

Do badania prostaty metodą per rectum nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Należy jedynie zadbać o higienę okolic odbytu.

Oznaczanie antygenu PSA wykonywane jest na podstawie próbki krwi. Przez dwa dni przed badaniem pacjent powinien unikać współżycia (wytrysk nasienia) i jazdy na rowerze (nacisk).

Pacjent nie musi być na czczo.

Jak przebiega badanie prostaty oraz antygenu PSA?

Na początku wizyty lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem. Zazwyczaj pyta o przyczynę wizyty, ogólne dolegliwości, choroby przewlekłe, przebyte zabiegi operacyjne, przyjmowane leki i choroby w rodzinie. Następnie prosi pacjenta o zdjęcie dolnej części garderoby (zwykle o zsunięcie do kolan) i przyjęcie pozycji do badania per rectum. Badanie przeprowadzane jest zwykle w pozycji kolankowo-łokciowej albo leżącej (na lewym boku).

W trakcie badania prostaty metodą per rectum lekarz wprowadza palec wskazujący do odbytnicy pacjenta. W pierwszej kolejności ocenia napięcie zwieraczy odbytu oraz dostępne w badaniu ściany jelita grubego, aby wykluczyć obecność innych patologii (hemoroidy, polipy, guzy). Następnie przechodzi do badania prostaty, oceniając jej wielkość, spoistość, obecność bruzdy pomiędzy płatami (może wskazywać na przerost gruczołu) oraz ewentualną bolesność (mogącą świadczyć o stanie zapalnym).

Po przeprowadzeniu badania lekarz przekazuje pacjentowi ogólne wnioski i dalsze zalecenia.

Jeśli pacjent nie wykonywał wcześniej oznaczenia antygenu PSA, najprawdopodobniej otrzyma skierowanie na badanie laboratoryjne. Do badania potrzebna jest próbka krwi. Pobierana jest zazwyczaj z żyły łokciowej.

Wynik badania PSA dostępny jest zazwyczaj następnego dnia.

>> Badanie prostaty. Jak się bada prostatę?

Badanie prostaty oraz antygenu PSA — normy i odchylenia

Badanie prostaty metodą per rectum pozwala ocenić jej wymiary, konsystencję oraz ewentualne zmiany ogniskowe.

Fizjologicznie prostata jest elastyczna, sprężysta i symetryczna. Nie powinny być wyczuwalne stwardnienia (mogące świadczyć o zmianach nowotworowych) ani zbytnie rozluźnienia w obrębie tkanek (wskazujące na stan zapalny). Wielkość prostaty zmienia się wraz z wiekiem mężczyzny. Średnica prostaty oceniana w badaniu per rectum u pacjenta ok. 50. roku życia nie powinna przekraczać 3 cm, co odpowiada ok. 20 ml objętości gruczołu. U pacjentów powyżej 60. roku życia zazwyczaj gruczoł jest powiększony, a jego średnica wynosi 4-5 cm. Jeśli średnica gruczołu przekracza 6 cm, nie jest możliwe przeprowadzenie dokładnego badania per rectum. Często zaleca się wówczas wykonanie badania USG

W badaniach krwi polegających na oznaczeniu stężenia antygenu PSA normy zależne są od wieku mężczyzny i zazwyczaj wynoszą:

• 2,5 ng/ml dla pacjentów w wieku 40-50 lat;
• 3,5 ng/ml dla pacjentów w wieku 50-60 lat;
• 4,5 ng/ml dla pacjentów w wieku 60-70 lat;
• 6,5 ng/ml dla pacjentów w wieku 70-80 lat.

Wysoki poziom antygenu PSA

Za wysoki wynik PSA uznaje się wartość powyżej 10 ng/ml. Jest to bezwzględne wskazanie do rozszerzenia diagnostyki, ponieważ wskazuje na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu.

Podwyższona wartość PSA mieszcząca się w granicach od 4 do 10 ng/ml może świadczyć zarówno o ryzyku choroby nowotworowej, stanie zapalnym w obrębie prostaty, jak i łagodnym przeroście gruczołu. Zazwyczaj wykonuje się wówczas dodatkowe oznaczenie z krwi, tzw. stężenie PSA wolnego, które zwykle wynosi ok. 5-40% wartości stężenia PSA całkowitego. Na podstawie procentowego wyniku oznaczenia PSA wolnego ocenia się ryzyko nowotworu prostaty. Wartość PSA wolnego poniżej 10% oznacza podwyższone ryzyko, a powyżej 25% oznacza niskie ryzyko.

Niektóre czynniki mogą wpłynąć na uzyskanie fałszywie podwyższonych wyników oznaczenia antygenu PSA. Dlatego nie należy wykonywać badania w ciągu 48 godzin od:

• ostatniego wytrysku nasienia;
• intensywnego wysiłku (przede wszystkim jazdy na rowerze);
• urazu okolicy krocza;
• wykonywania badania per rectum;
• badania USG doodbytniczego.

Skutki uboczne po badaniu prostaty oraz antygenu PSA

Badanie prostaty metodą per rectum może wiązać się jedynie z chwilowym dyskomfortem.

W przypadku pobrania krwi w celu oznaczenia antygenu PSA możliwe jest pojawienie się siniaka lub przedłużonego krwawienia u pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe.

Przeciwwskazania do wykonania badania prostaty oraz antygenu PSA

Nie ma przeciwwskazań.

Badanie prostaty oraz antygenu PSA — cena

Ceny zależą od miasta, specjalisty oraz punktu pobrań (w przypadku antygenu PSA).

Badanie prostaty metodą per rectum wykonuje zazwyczaj urolog. Cena wizyty u specjalisty wynosi zwykle od 150 do 300 zł.

Koszt oznaczenia antygenu PSA mieści się w przedziale od 25 do 30 zł.

Pacjenci posiadający ubezpieczenie zdrowotne mogą przeprowadzić badania bezpłatnie.