Badanie per rectum — na czym polega i kiedy je wykonać?

Czym jest badanie per rectum?

Badanie per rectum oznacza inaczej badanie przez odbytnicę (z łac. „per” – „poprzez”, „rectum” – „odbytnica”). Lekarz przeprowadza je za pomocą palca. Badanie pozwala na wykrycie nieprawidłowości w obrębie odbytu i odbytnicy, ale również zmian ginekologicznych lub urologicznych. Dlatego badanie wykorzystywane jest nie tylko w dziedzinie proktologii, ale również urologii, ginekologii i chirurgii.

Badanie może powodować pewien dyskomfort zarówno fizyczny, jak i psychiczny, jednak czas trwania jest bardzo krótki (ok. 1 min), a wartość diagnostyczna może być bardzo wysoka. W trakcie badania lekarz może wykryć zmiany, które nieleczone mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta.

Wskazania do badania per rectum

Wskazaniem do badania per rectum są przede wszystkim szeroko pojęte dolegliwości proktologiczne, a więc:

• swędzenie, pieczenie i ból w okolicach odbytu;
• wyczucie hemoroidów;
• trudności z wypróżnianiem;
• uczucie nagłego parcia na stolec;
• wrażenie niepełnego wypróżnienia;
• trudności z utrzymaniem stolca i/albo brudzenie bielizny;
• obecność krwi w stolcu lub na papierze toaletowym;
• zmiana częstotliwości wypróżnień niezwiązana z dietą.

Badanie powinno być również przeprowadzane:

• profilaktycznie u mężczyzn w celu oceny wielkości gruczołu prostaty, a szczególnie jeśli występują problemy z oddawaniem moczu;
• u wszystkich kobiet po porodzie naturalnym, aby wykluczyć urazy odbytnicy lub zwieraczy, szczególnie jeśli konieczne było nacięcie lub doszło do pęknięcia i założono szwy;
• u osób po urazach miednicy w celu oceny napięcia zwieraczy, wykrycia wewnętrznych uszkodzeń krocza lub krwi w końcowym odcinku jelita grubego.

>> Hemoroidy – objawy, przyczyny, leki na hemoroidy

Badanie per rectum — przygotowanie do badania

Badanie per rectum nie wymaga specjalnego przygotowania. Należy jedynie zadbać o dokładną higienę okolic odbytu.

Nie ma konieczności wykonywania lewatywy przed badaniem. Jeśli to możliwe, warto zadbać o wypróżnienie w dniu wizyty. W tym celu można przez kilka dni dostarczać w diecie większą ilość błonnika. Należy też dbać o właściwe nawodnienie organizmu.

Badanie per rectum — przebieg

Przed przeprowadzeniem badania lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem. Dzięki niemu uzyskuje informacje o dolegliwościach pacjenta, okolicznościach, w których się pojawiły, a także stopniu ich nasilenia i częstotliwości występowania (lub czasie trwania). Zwykle lekarz prosi o udzielenie informacji na temat:

• niektórych chorób mogących mieć wpływ na odczuwane dolegliwości (np. choroby układu pokarmowego);
• innych schorzeń przewlekłych;
• przebytych urazów lub zabiegów operacyjnych (u kobiet również na temat ciąży i przebytych porodów);
• przyjmowanych leków;
• występowania chorób w rodzinie.

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz prosi pacjenta o zdjęcie dolnej części garderoby (często nie jest konieczne całkowite zdjęcie ubrania tylko opuszczenie do kolan lub kostek) i ułożenie się na kozetce.>

>> Badanie prostaty. Jak się bada prostatę?

Badanie przeprowadzane jest w jednej z trzech pozycji:

• pacjent leży na lewym boku (tzw. pozycja Simsa);
• pacjent przyjmuje pozycję ginekologiczną (tzw. pozycja litotomijna);
• pacjent przyjmuje pozycję kolankowo-łokciową (podpiera się na łokciach i kolanach).

W pierwszej kolejności lekarz ocenia wygląd odbytu. Przede wszystkim sprawdza, czy nie występują:

• zaczerwienienia, zmiany egzematyczne;
• ujścia przetok;
• szczeliny;
• fałdy anodermy (rozciągnięte fragmenty skóry odbytu);
• guzy hemoroidalne;
• krwiaki;
• torbiele;
• kłykciny kończyste;
• guzki wartownicze.

Następnie lekarz przechodzi do właściwego badania, wsuwając pokryty żelem palec do odbytu. Zalecany jest żel lidnocainowy, ponieważ oprócz efektu poślizgowego zapewnia również lekkie znieczulenie miejscowe.

Lekarz sprawdza napięcie zwieracza zewnętrznego, błonę śluzową kanału odbytu i bańki odbytnicy (w błonie śluzowej mogą być wyczuwalne szczeliny, hemoroidy, polipy i guzy) oraz pętlę łonowo-odbytniczą i zwieracz wewnętrzny.

W trakcie badania wyczuwalny jest gruczoł krokowy (u mężczyzn), macica (u kobiet) oraz zatoka Douglasa (możliwe jest wykrycie obecności płynu).

Po zakończonym badaniu lekarz ogląda rękawiczkę, co pozwala mu zazwyczaj na ocenę koloru i struktury stolca, a także na wykrycie obecności śluzu lub krwi.

>>  Leki i preparaty na hemoroidy - czopki, żele, maści, kremy

Co po badaniu per rectum?

Jeśli w trakcie badania per rectum lekarz stwierdzi obecność nieprawidłowości, najprawdopodobniej zleci badania uzupełniające, wśród których można wyróżnić:

• rektoskopię;
• kolonoskopię;
• USG przezodbytnicze;
• tomografię;
• rezonans magnetyczny;
• badanie laboratoryjne (krew, stolec).

Jeśli lekarz nie stwierdzi nieprawidłowości w badaniu per rectum, a powodem wizyty była obecność krwi lub śluzu w kale, pacjent również otrzyma skierowanie na badania uzupełniające. Zaleca się również, aby w przypadku rozpoznania hemoroidów (które są główną przyczyną krwawień) pacjent przeszedł dodatkowe badania, pozwalające na zbadanie wyższych partii jelita grubego, znajdujące się poza zasięgiem klasycznego badania per rectum. Istnieje bowiem ryzyko, że krwawienie z hemoroidów tuszuje niezależne od nich krwawienie we wcześniejszych odcinkach jelita, mogące być objawem poważnych chorób, np. nowotworu jelita grubego.

Przeciwwskazania do wykonania badania per rectum

Nie ma przeciwwskazań do wykonania badania. U pacjentów z silnymi dolegliwościami bólowymi lub napięciem zaleca się przeprowadzenie badania w sedacji.

Badanie per rectum może być przeprowadzone u kobiet w ciąży i dzieci.

Skutki uboczne badania per rectum

Badanie wiąże się z dyskomfortem, który zazwyczaj szybko ustępuje. W przypadku pacjentów ze zmianami w okolicy odbytu (hemoroidy, szczelina odbytu) mogą występować dolegliwości bólowe, szczególnie w czasie badania. W niektórych przypadkach (głównie przy bardzo poważnych i rozległych zmianach) konieczne jest uśpienie pacjenta. Na ogół jednak, jeśli do badania potrzebny jest anestezjolog, przeprowadza się również badanie rektoskopowe lub kolonoskopię. Wówczas, po krótkotrwałej sedacji (płytkiej lub umiarkowanej) pacjent może skarżyć się na występowanie bólów i zawrotów głowy, zaburzeń równowagi, mdłości, ale w ciągu 1-2 h może być wypisany do domu.