Alfa-fetoproteina (AFP) to tzw. białko płodowe. Wytwarzane jest przez płód, a najwyższe wartości osiąga od 10. do 18. tygodnia ciąży. Badanie poziomu alfa-fetoproteiny pozwala uzyskać informacje o stanie zdrowia rozwijającego się płodu. Jest również markerem nowotworowym, dlatego bywa wykorzystywane w onkologii. Kiedy przeprowadzić badanie alfa-fetoproteiny i jak się do niego przygotować?
Alfa-fetoproteina (AFP) — na czym polega badanie i kiedy je wykonać. Przygotowanie, cena i warunki refundacji
Co to jest alfa-fetoproteina (AFP)?
Alfa-fetoproteina (AFP) określana jest białkiem płodowym, ponieważ w warunkach fizjologicznych produkowana jest przez wątrobę, pęcherzyk żółciowy i przewód pokarmowy płodu. Jeśli ciąża i rozwój płodu przebiegają prawidłowo, poziom alfa-fetoproteiny w płynie owodniowym zaczyna wyraźnie rosnąć od 10. tygodnia ciąży. Najwyższe stężenie osiąga do 18. tygodnia ciąży, a następnie zaczyna się obniżać. Alfa-fetoproteina przechodzi przez łożysko i trafia do krwi matki. Oznaczenie poziomu alfa-proteiny w próbce krwi pobranej od ciężarnej może stanowić badanie przesiewowe w kierunku wad wrodzonych płodu, takich jak m.in. wady układu nerwowego, wady cewy nerwowej, zespołu Downa.
Alfa-fetoproteina stanowi również marker nowotworowy. Oznaczenie stężenia tego białka jest pomocne w diagnostyce onkologicznej. Szczególnie w pierwotnych nowotworach wątroby, ale również w innych guzach złośliwych. Zazwyczaj poziom alfa-fetoproteiny rośnie wraz ze zwiększaniem się masy guza (guzów) i obniża się wraz ze zmniejszaniem się zmiany, co może stanowić wskaźnik skuteczności prowadzonego leczenia onkologicznego. Szybki spadek zauważa się po operacyjnym usunięciu guza (szczególnie jeśli nie doszło do przerzutów).
>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?
Alfa-fetoproteina (AFP) — kiedy należy wykonać badanie?
Badanie AFP jest stosunkowo prostym badaniem, stanowiącym ważny test przesiewowy. Głównym wskazaniem do wykonania badania poziomu alfa-fetoproteiny jest ocena stanu zdrowia płodu. Uzyskanie nieprawidłowego wyniku z krwi matki jest wskazaniem do powtórzenia badania, wykonania dokładnego USG, a często również amniopunkcji (pobrania płynu owodniowego) i oznaczenia poziomu alfa-fetoproteiny w uzyskanym materiale.
Badanie wykonuje się również w niektórych chorobach nowotworowych, szczególnie w podejrzeniu raka wątroby.
>> Marskość wątroby - objawy, leczenie, rokowanie
Jak się przygotować do badania alfa-fetoproteiny?
Badanie poziomu alfa-fetoproteiny z krwi nie wymaga przygotowania.
Jeśli przeprowadzane jest w celu określenia ryzyka wystąpienia wad wrodzonych u płodu, krew musi być pobrana pomiędzy 15. a 20. tygodniem ciąży (najlepszy jest czas pomiędzy 16. a 18. tygodniem).
Jeśli stężenie alfa-fetoproteiny ma być oznaczone z płynu owodniowego, konieczne jest wykonanie amniopunkcji. Pacjentka stawiająca się na badanie powinna skorzystać wcześniej z toalety i opróżnić pęcherz moczowy.
Jak przebiega badanie poziomu alfa-fetoproteiny?
Materiałem do badania poziomu alfa-fetoproteiny jest krew żylna lub płyn owodniowy. Krew pobiera się zwykle z dobrze widocznej żyły łokciowej po uprzednim odkażeniu skóry.
Po badaniu należy ucisnąć miejsce wkłucia.
Czas oczekiwania na wynik wynosi od 1 dnia do 2 dni roboczych.
Badanie alfa-fetoproteiny w ciąży powinno być połączone razem z pomiarem beta-hCG i wolnego estradiolu.
Jeśli materiałem do badania musi być płyn owodniowy, konieczne jest wykonanie amniopunkcji. Pobrania płynu z worka owodniowego dokonuje się specjalną igłą (po odkażeniu skóry) pod kontrolą aparatu USG Badanie trwa maksymalnie kilkanaście minut i zazwyczaj nie wymaga zastosowania znieczulenia.
Przez kilka dni po badaniu ciężarna powinna się mocno oszczędzać i postępować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Alfa-fetoproteina (AFP) — normy
Normy alfa-fetoproteiny zależą od laboratorium, a jeśli badanie przeprowadzane jest u ciężarnych, również od wieku ciąży.
Uznaje się, że wartości prawidłowe dla osób dorosłych mieszczą się w przedziale od 0 do 40 µg/l.
U ciężarnych osiągają kilkukrotnie wyższe wartości i uzależnione są od konkretnego tygodnia ciąży.
Fizjologicznie bardzo wysokie wartości obserwuje się również u noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia.
Niski poziom alfa-fetoproteiny
Obniżony poziom alfa-fetoproteiny we krwi ciężarnej lub w płynie owodniowym (niezgodny z wiekiem ciąży) może wskazywać na trisomię 21. chromosomu (zespół Downa).
W praktyce onkologicznej nie występuje pojęcie zbyt niskiego poziomu alfa-fetoproteiny.
>> Badania prenatalne nieinwazyjne oraz inwazyjne – kiedy są zalecane?
Wysoki poziom alfa-fetoproteiny
W przypadku ciężarnych uzyskanie wyniku badania alfa-fetoproteiny powyżej normy ustalonej dla określonego wieku ciąży może świadczyć o:
- wadach rozwojowych u płodu (szczególnie wad związanych z cewą nerwową);
- poronienia zatrzymanego;
- ciąży mnogiej.
Podwyższone stężenie alfa-fetoproteiny stwierdza się aż u 90 proc. pacjentów chorujących na raka wątrobowo-komórkowego. Obecność guza wątroby o wielkości powyżej 2 cm z widocznym unaczynieniem tętniczym oraz stężeniem alfa-fetoproteiny powyżej 400 µg/l pozwala na rozpoznanie raka wątrobowokomórkowego bez przeprowadzania biopsji.
Zazwyczaj poziom AFP jest podwyższony również w kilku innych typach nowotworów (przede wszystkim złośliwych), m.in. raku jajników, jąder, nerki, płuc, żołądka oraz w chłoniakach.
Podwyższone stężenie alfa-fetoproteiny występuje również w przypadku:
- marskości wątroby;
- ostrego wirusowego zapalenia wątroby;
- przewlekłego zapalenia wątroby.
Alfa-fetoproteina (AFP) — powikłania po badaniu
Po pobraniu krwi może wystąpić siniak w okolicy miejsca wkłucia.
Więcej możliwości powikłań występuje w przypadku konieczności pobrania płynu owodniowego. Amniopunkcja niesie ryzyko:
- poronienia;
- plamienia lub krwawienia z dróg rodnych;
- wycieku płynu owodniowego;
- infekcji pozamacicznej;
- uszkodzenia płodu przy przypadkowym ukłuciu igłą punkcyjną.
Przeciwwskazania do wykonania badania alfa-fetoproteiny
Nie ma przeciwwskazań do przeprowadzenia badania poziomu alfa-fetoproteiny z krwi.
Jednak u ciężarnych ze wskazaniami do wykonania amniopunkcji (w przypadku uzyskania nieprawidłowych wartości alfa-fetoproteiny we krwi) mogą występować przeciwwskazania do pobrania płynu owodniowego. Są to m.in.: krwawienia z dróg rodnych, bóle podbrzusza (tzw. poronienie zagrażające), wiek ciąży <15 tygodnia, stosowanie leków przeciwzakrzepowych (należy skonsultować z lekarzem).
Alfa-fetoproteina — cena badania
Ceny badania alfa-fetoproteiny z krwi zależą od miasta i konkretnego punktu pobrań. Średnio wynoszą około 42 zł (35-49 zł).
Ceny badania alfa-fetoproteiny z płynu owodniowego (amniopunkcja) wahają się od 1 300 do 2 000 zł.
Jeśli oznaczanie stężenia alfa-fetoproteiny we krwi jest elementem diagnostyki onkologicznej, a pacjent posiada ubezpieczenie zdrowotne i skierowanie od lekarza, badanie jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
W przypadku ciąży badanie może być bezpłatne, jeśli:
- pacjentka ukończyła 35. rok życia;
- występują aberracje chromosomowe u jednego z (lub obojga) rodziców płodu;
- w poprzedniej ciąży wystąpiły aberracje chromosomowe u płodu;
- wyniki przeprowadzonych wcześniej badań diagnostycznych lub obrazowych wskazują na możliwość wystąpienia wady rozwojowej u płodu.
Pacjentki kwalifikujące się do bezpłatnego badania muszą mieć ubezpieczenie zdrowotne i skierowanie od specjalisty. Jeśli konieczne jest wykonanie badania poziomu alfa-fetoproteiny z płynu owodniowego, amniopunkcja również objęta jest refundacją.
