Alfa-amylaza — na czym polega badanie? Wskazania, przygotowanie, normy i interpretacja wyników

Co to jest alfa-amylaza i jakie pełni funkcje?

Alfa-amylaza (α-amylaza, amylaza, AMY) to enzym warunkujący rozkład wielocukrów na cukry proste, co umożliwia ich dalsze trawienie i wchłanianie z przewodu pokarmowego.

Cukry złożone (nazywane wielocukrami lub polisacharydami) składają się z cząsteczek cukrów prostych połączonych wiązaniami glikozydowymi. Alfa-amylaza hydrolizuje te wiązania (1,4- α-glikozydowe), dzięki czemu węglowodany stają się łatwiejsze do strawienia.

Amylaza wytwarzana jest głównie przez ślinianki (amylaza ślinowa) i trzustkę (amylaza trzustkowa). Niewielkie ilości powstają również w jajnikach, jądrach, jajowodach, płucach, tkance tłuszczowej, mięśniach prążkowanych i gruczołach sutkowych.

Najwyższe stężenie alfa-amylazy występuje w śliniankach. Enzym wydzielany jest do śliny i światła przełyku. Działanie amylazy ślinowej jest bardzo krótkie, ponieważ źle znosi ona niskie pH (optymalne pH wynosi 6,7). Kwaśne soki żołądkowe całkowicie dezaktywują enzym.

Stabilne warunki panujące w jelicie cienkim umożliwiają dalszy rozkład wielocukrów z udziałem amylazy trzustkowej.

>> Poziom cukru we krwi - jakie są normy glukozy dla dzieci, dorosłych, kobiet w ciąży

α-amylaza jest bardzo małym białkiem, dlatego ma możliwość swobodnego przechodzenia przez kłębuszki nerkowe. Jest to jedyny enzym osoczowy występujący fizjologicznie w moczu, co niekiedy (rzadko) wykorzystywane jest również w celach diagnostycznych (rozpoznanie makroamylazemii).

Aktywność alfa-amylazy trzustkowej wykrywana jest już w okresie ciąży (około 16. tygodnia), jednak w jelitach noworodków i niemowląt nie stwierdza się aktywności enzymu. Trawienie skrobi (niewielkich ilości) u tak małych dzieci możliwe jest z udziałem amylazy ślinowej, a w przypadku karmienia piersią również dzięki amylazie mleka kobiecego (aktywność wielokrotnie wyższa niż w surowicy).

Problemy z trawieniem lub wchłanianiem węglowodanów mogą wynikać z nieprawidłowego poziomu alfa-amylazy. Objawiają się zwykle dokuczliwymi dolegliwościami (bóle brzucha, wzdęcia, gazy, biegunki lub zaparcia) i mogą wskazywać na poważne schorzenia.

Alfa-amylaza — kiedy należy wykonać badanie?

Głównym wskazaniem do wykonania badania poziomu alfa-amylazy jest podejrzenie chorób trzustki, szczególnie takich jak:

• ostre zapalenie trzustki — wśród głównych objawów wyróżnia się:
  • silny ból brzucha (zwłaszcza nagły w górnej i środkowej części
  • wymioty;
  • biegunka;
  • zatrzymanie gazów i stolca (niedrożność porażenna);
  • gorączka;
  • wstrząs (bladość, zlewne zimne poty, spadek ciśnienia, szybkie tętno, przyspieszony oddech);
• przewlekłe zapalenie trzustki — uszkodzenia prowadzące do niewydolności wydzielniczej, którym mogą towarzyszyć nieswoiste objawy. Zwykle obserwuje się jednak:
  • długotrwały, intensywny ból w nadbrzuszu (często promieniujący do kręgosłupa);
  • spadek masy ciała;
  • biegunkę tłuszczową.

Wykonanie badania alfa-amylazy zleca się również:

• w przypadku chorób wątroby i kamicy żółciowej;
• u osób nadużywających alkoholu;
• przy chorobach ślinianek (zapalenie, nowotwór) — zazwyczaj dochodzi wtedy do zatkania i powiększenia gruczołów ślinowych;
• przy niedrożności jelit albo podejrzeniu perforacji jelit lub żołądka.

>> Niedrożność jelit – przyczyny, objawy, leczenie

Jak się przygotować do badania alfa-amylazy?

Badanie powinno być przeprowadzone w godzinach porannych. Pacjent powinien być na czczo. Spożywanie alkoholu może wpłynąć na wynik, dlatego zaleca się, aby przynajmniej dzień przed badaniem powstrzymać się od spożywania alkoholu.

Pacjenci przyjmujący na stałe leki powinni skonsultować się z lekarzem, ponieważ niektóre z nich mogą zafałszowywać wynik badania alfa-amylazy.

Jak przebiega badanie poziomu alfa-amylazy?

Materiałem do badania poziomu alfa-amylazy jest krew żylna, zazwyczaj pobierana z żyły łokciowej. Po badaniu należy ucisnąć miejsce wkłucia.

Możliwe jest również zbadanie aktywności alfa-amylazy w moczu. Wówczas konieczne jest dostarczenie próbki. W niektórych przypadkach zalecana jest również dobowa zbiórka moczu.

Czas oczekiwania na wynik badania wynosi od 1 dnia do 2 dni roboczych. Badanie często wykonywane jest w tzw. pakiecie trzustkowym.

>> Ból trzustki – gdzie i jak boli trzustka. Czy ból trzustki jest niebezpieczny?

Alfa-amylaza — normy

Normy alfa-amylazy (wartości referencyjne) we krwi zależą od wieku, płci, laboratorium i metod oznaczania. Dlatego wyniki badań powinny być zawsze konsultowane z lekarzem.

Przyjmuje się, że normy alfa-amylazy we krwi mieszczą się w 60-170 U/l (w niektórych laboratoriach można spotkać się z wartościami referencyjnymi wyznaczającymi tylko górną granicę np. <220 U/l).

U noworodków aktywność alfa-amylazy jest nieoznaczalna lub znajduje się na granicy oznaczalności. 

Niski poziom alfa-amylazy

Obniżony poziom alfa-amylazy (hipoamylazemia) świadczy zazwyczaj o poważnych problemach zdrowotnych, wśród których można wyróżnić:

• rozległe uszkodzenia trzustki (zniszczenia spowodowane przez ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydozę);
• nowotwory torbielowate trzustki;
• uszkodzenia wątroby (związane z zatruciem lekami, zapaleniem wątroby);
• przyjmowanie leków z grupy szczawianów, cytrynianów, chlorków, fluorków i pankreozyminy.

Wysoki poziom alfa-amylazy

Jeśli w uzyskanych wynikach badań alfa-amylazy stwierdza się przekroczenie górnej granicy normy (hiperamylazemia), może to wskazywać na:

• ostre zapalenie trzustki (wówczas poziom amylazy może być nawet kilkukrotnie wyższy);
• zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki;
• brodawkowate nowotwory trzustki;
• uraz trzustki;
• rzekome torbiele trzustki;
• dysfunkcję zwieracza Oddiego;
• perforacje wrzodu trawiennego;
• przewlekłą chorobę nerek;
• ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego;
• niedrożność jelit;
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego;
• zawał krezki jelitowej;
• zapalenie jajowodu;
• ciążę pozamaciczną;
• guz jajnika;
• endometriozę;
• raka płuc;
• ostre lub przewlekłe zapalenie ślinianek;
• guz ślinianek;
• ketozę;
• kwasicę cukrzycową;
• zawał serca;
• tętniaka rozwarstwiającego aorty;
• uraz mózgowo-czaszkowy.

Alfa-amylaza — powikłania po badaniu

Po pobraniu krwi może wystąpić krwiak w okolicy miejsca wkłucia.

>> Preparaty na siniaki

Przeciwwskazania do wykonania badania alfa-amylazy

Ponieważ do wykonania badania aktywności alfa-amylazy potrzebna jest tylko niewielka ilość krwi, nie ma żadnych przeciwwskazań do jego przeprowadzenia.

Alfa-amylaza — cena badania

Ceny badania alfa-amylazy we krwi zależą od miasta i laboratorium. Zazwyczaj mieszczą się w granicach od 15 do 20 zł.

Bezpłatne badanie (w ramach NFZ) przysługuje pacjentom posiadającym ubezpieczenie zdrowotne i skierowanie od lekarza.