Pomiar gęstości kości, inaczej badanie densytometryczne, to rodzaj badania rentgenowskiego wykorzystywanego głównie w diagnostyce osteoporozy – choroby układu szkieletowego, cechującej się powolnym ubytkiem masy kostnej. Densytometria jest prostym i szybkim badaniem, które nie powoduje bólu i jest całkowicie bezpieczne dla pacjenta. Co to jest densytometria i jakie są wskazania do jej wykonania?
Pomiar gęstości kości – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie
Na czym polega pomiar gęstości kości?
Pomiar gęstości kości, określany też jako densytometria czy badanie gęstości mineralnej kości (BMD), jest szybki i nieinwazyjny, umożliwia kontrolę stanu kośćca. Pomaga ocenić ryzyko złamań kości, ponadto rozstrzyga, czy na danym etapie konieczne jest wdrożenie leczenia osteoporozy. Pomiar gęstości kości służy też do oceny skuteczności takiego leczenia.
Pomiar gęstości kości – kiedy należy wykonać badanie?
Ocenę gęstości mineralnej kości przeprowadza się przede wszystkim u osób zagrożonych osteoporozą. Do tej grupy należą:
- kobiety po menopauzie w wieku poniżej 65 lat z czynnikami ryzyka,
- kobiety w wieku 65 lat i starsze,
- mężczyźni w wieku 70 lat i starsi (niekiedy młodsi, w przypadku występowania czynników ryzyka),
- osoby dorosłe ze złamaniami osteoporotycznymi,
- osoby dorosłe z chorobami lub stanami związanymi z małą masą kostną lub utratą masy kostnej,
- osoby dorosłe przyjmujące leki przyczyniające się do utraty masy kostnej.
Badanie densytometryczne robi się ponadto u osób, u których planuje się leczenie farmakologiczne celem zmniejszenia utraty lub zapobiegania utracie masy kostnej, a także u osób otrzymujących już takie leczenie celem monitorowania jego efektów.
O konieczności wykonania pomiaru gęstości kości decyduje lekarz na podstawie różnych parametrów. W swojej ocenie bierze pod uwagę np. ryzyko złamań kości obliczone przy pomocy kalkulatora FRAX.
Osteoporoza – czynniki ryzyka
Wśród wskazań do badania gęstości kości znalazło się występowanie czynników ryzyka osteoporozy i złamań osteoporotycznych. Warto zatem wymienić te czynniki. Należą do nich głównie:
- przebyte złamanie w wieku dorosłym,
- złamanie osteoporotyczne u krewnego pierwszego stopnia,
- mała masa ciała (poniżej 58 kg),
- przyjmowanie kortykosteroidów doustnie przez ponad 3 miesiące,
- palenie papierosów.
Pod uwagę brane są też czynniki dodatkowe, jak choćby słaby wzrok, niedobór estrogenów w młodym wieku (poniżej 45 lat), mała aktywność fizyczna, niedawne upadki czy zły stan zdrowia. Niekiedy lekarze zlecają badanie densytometryczne w przebiegu takich chorób jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), nadczynność przytarczyc, niedoczynność gonad, stan po resekcji żołądka, szpiczak mnogi czy choroba trzewna.
Przeciwwskazania do pomiaru gęstości kości
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do przeprowadzenia densytometrii jest ciąża. Badania nie powinno się ponadto robić w ciągu 2 dni od podania kontrastu (np. w przebiegu tomografii komputerowej).
Pomiar gęstości kości – jak się przygotować do badania jego poziomu?
Do przeprowadzenia pomiaru gęstości kości nie trzeba być na czczo. Dzień przed badaniem nie powinno się przyjmować suplementów wapnia. Jeśli pacjent bierze na stałe jakieś leki, może je normalnie przyjąć.
W przyszłości lekarz może zlecić kolejne badania densytometryczne. W związku z tym warto dodać, że powinno się je zawsze wykonywać na tym samym aparacie, ponieważ zwiększa to powtarzalność wyników i dokładność pomiarów, a także ułatwia ich porównywanie i planowanie postępowania.
Jak przebiega pomiar gęstości kości?
Na początku pacjent zostaje poproszony o przygotowanie się do badania. Powinien zdjąć z siebie wszelkie metalowe przedmioty, w tym biżuterię i elementy ubrania np. z metalowymi zamkami czy guzikami, ponieważ mogłyby powodować zakłócenia i zaburzać wynik badania.
Gdy pacjent będzie już gotowy, przechodzi do pomieszczenia, gdzie wykonane zostanie badanie. Następnie kładzie się na specjalnym blacie i przyjmuje wygodną dla siebie pozycję, w której będzie musiał pozostać bez ruchu przez kilka minut. Badanie polega na prześwietleniu przy pomocy promieniowania rentgenowskiego biodra i/lub odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
Pomiar gęstości kości – miejsce pomiaru
Ogólne zalecenia są takie, by u wszystkich pacjentów przeprowadzać ocenę gęstości mineralnej kości zarówno kręgosłupa (w projekcji tylno-przedniej), jak i bliższego odcinka kości udowej. W określonych przypadkach jednak pomiar robi się z przedramienia. Dotyczy to:
- braku możliwości wykonania pomiaru w bliższym odcinku kości udowej i/lub w kręgosłupie albo niemożliwości przeprowadzenia interpretacji wyników,
- występowania nadczynności przytarczyc u pacjenta,
- występowania otyłości u pacjenta (powyżej limitu masy ciała dla aparatu DXA).
>> Otyłość - epidemia XXI wieku
Pomiar w kręgosłupie
Zaleca się pomiar w odcinku L1–L4 w projekcji tylno-przedniej. Pomiar powinien objąć wszystkie 4 kręgi (co najmniej 2), z wyłączeniem tych, w obrębie których występują zmiany strukturalne lub artefakty.
Pomiar w bliższym odcinku kości udowej
Można dokonać pomiaru prawej lub lewej kości udowej. Za wynik badania powinno się przyjąć pomiar całego bliższego odcinka trzonu kości udowej, szyjki kości udowej albo krętarza większego, w zależności od tego, która wartość jest najmniejsza.
Pomiar w przedramieniu
Pomiar przeprowadza się w miejscu między środkową a dalszą 1/3 kości promieniowej przedramienia niedominującego.
Pomiar gęstości kości – interpretacja wyniku
Wynik badania pomiaru gęstości kości przedstawiany jest na skali odzwierciedlającej ryzyko względnego wystąpienia osteoporozy oraz złamań. Wyrażony jest przy pomocy wskaźników porównujących gęstość kości pacjenta z gęstością kości młodych zdrowych osób (T-score) i rówieśników (Z-score).
Interpretacja T-score według światowej Organizacji Zdrowia wygląda następująco:
- od +1 do -1 – wynik prawidłowy, wszystko jest w normie,
- od -1,1 do -2,4 – niska masa kostna, pacjent może mieć osteopenię,
- -2,5 lub mniej – pacjent może mieć osteoporozę,
- -2,5 lub poniżej i jedno złamanie lub więcej – świadczy o ciężkiej osteoporozie.
Na podstawie wyników badania gęstości kości można zaplanować leczenie i dalsze postępowanie.
Pomiar gęstości kości – co po badaniu?
Postępowanie po badaniu zależy od klasyfikacji na postawie wyniku:
- norma – wskazana aktywność fizyczna, dieta bogata w wapń oraz suplementacja witaminy D3,
- osteopenia – zalecana konsultacja lekarska celem wprowadzenia intensywnej profilaktyki osteoporozy,
- osteoporoza – wskazane rozpoczęcie leczenia,
- osteoporoza zaawansowana – podjęcie odpowiedniego leczenia.
Pomiar gęstości kości – cena
Badanie densytometryczne można wykonać bezpłatnie w ramach NFZ. Istnieje ponadto możliwość przeprowadzenia pomiaru gęstości kości prywatnie. Koszt badania w takim przypadku zależy od miejscowości i wybranej placówki, ale zwykle wynosi ok. 100 zł.
