Układ dopełniacza, inaczej zwany układem komplementu, został odkryty ok. 120 lat temu. Zbudowany jest z 60 białek (rozpuszczonych w osoczu lub płynach ustrojowych) i stanowi jeden z głównych mechanizmów wrodzonej odpowiedzi immunologicznej. Jego aktywowanie prowadzi do aktywowania procesów mających na celu zniszczenie patogenów chorobotwórczych oraz innych nieprawidłowych komórek krążących w organizmie (np. martwych lub nowotworowych).
Układ dopełniacza – wskazania do badania, przebieg, normy i ich interpretacja
Co to jest układ dopełniacza?
Układ dopełniacza pełni kluczową rolę dla odporności oraz uzupełnienia roli przeciwciał. Klasyfikuje się go jako odporność nieswoistą – samodzielnie nie rozpoznaje obcych przeciwciał.
Białka układu są produkowane przez hepatocyty (komórki wątroby) oraz monocyty w postaci nieaktywnej. Oznacza się je literami C, cyframi od 1 do 9 oraz małymi literami. Ich aktywacja następuje dopiero po pojawieniu się odpowiednich drobnoustrojów lub kompleksów immunologicznych. Odbywa się to drogą klasyczną, alternatywną oraz lektynową.
Każda wymieniona droga charakteryzuje się swoistym mechanizmem inicjacji. Droga klasyczna aktywuje się w wyniku kontaktu białka z ze swoistymi przeciwciałami, natomiast droga alternatywna i lektynowa ulega wzbudzeniu w wyniku kontaktu białek z samym drobnoustrojem.
Aktywacja białek układu dopełniacza następuje w sposób kaskadowy. W wyniku rozkładu jednych z białek powstają białka efektorowe, które aktywują jeszcze kolejne. Przebieg tej reakcji jest możliwy, gdyż niektóre z elementów układu dopełniacza hydrolizują wiązania peptydowe. Konsekwencją całego procesu jest śmierć komórki docelowej. Przed nadmierną aktywacją całego układu chronią białka zlokalizowane w osoczu i na powierzchni błon komórkowych.
>> Produkty poprawiające odporność organizmu
Do głównych funkcji układu dopełniacza należą:
- usuwanie bakterii i wirusów,
- wspomaganie układu odpornościowego,
- usuwanie martwych i zmienionych komórek,
- wygaszanie stanu zapalnego,
- usuwanie kompleksów immunologicznych,
- chemotaksja – przyciąganie komórek odpornościowych do miejsca zakażenia.
Układ dopełniacza – kiedy należy wykonać badanie?
Badanie układu dopełniacza jest wykonywane w wymienionych przypadkach:
- monitorowanie chorób autoimmunologicznych,
- infekcje bakteryjne,
- choroby nerek,
- obrzęki naczynioruchowe,
- diagnostyka chorób tkanki łącznej, które przebiegają z ciągłym pobudzeniem układu dopełniacza,
- diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów,
- nawracające infekcje.
Układ dopełniacza – jak się przygotować do badania?
Do badania nie trzeba się w sposób specjalny przygotowywać. Na pobranie należy jedynie zgłosić się na czczo, nie zapominając przy tym o odpowiednim nawodnieniu. Zapewni ono łatwiejsze pobranie odpowiedniej do badań ilości krwi.
Jak przebiega badanie układu dopełniacza?
Próbkę krwi niezbędną do przeprowadzenia badania pobiera się z żyły w zgięciu łokciowym. Badanie jest szybkie i praktycznie bezbolesne.
Ocena aktywności układu dopełniacza polega na oznaczeniu całkowitej sprawności hemolitycznej (CH50 – wykonuje się je przy podejrzeniu niedoboru jakiegoś składnika) lub ilościowego określenia poszczególnych składowych (C3 i C4).
Układ dopełniacza – interpretacja wyniku
Obniżona lub podwyższona aktywność układu dopełniacza nie wskazuje na żadną konkretną jednostkę chorobową. Sugeruje jedynie, że w przebiegu danego schorzenia bierze udział układ odpornościowy.
Zakres norm dla poszczególnych wskaźników może się różnić, w zależności od płci, wieku czy metody oznaczenia używanej przez dane laboratorium. Niemniej za wartości referencyjne przyjmuje się:
- C3 0,55-1,2 g/l,
- C4 0,2-0,5 g/l,
- CH50 90-150 j/ml.
Należy przy tym podkreślić, że do każdego badania powinny być dołączone zakresy norm, dostosowane do danego przypadku. Dopiero na ich podstawie należy interpretować uzyskanie wyniki. Próbka do badania powinna być poddana analizie jak najszybciej, gdyż jej zbyt długie przechowywanie może prowadzić do fałszywego spadku stężenia C3 i C4.
Czas oczekiwania na wynik wynosi średnio 2-3 dni robocze, w przypadku CH50 nawet do 16 dni.
Podwyższona aktywność układu dopełniacza
Podwyższoną aktywność układu dopełniacza obserwujemy w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych. W pierwszym przypadku wartość wzrasta już 72 godziny po rozpoczęciu się infekcji, w obydwu przypadkach utrzymuje tak długo, jak trwa stan zapalny.
>> Domowe testy diagnostyczne, także na poziom CRP
Obniżona aktywność układu dopełniacza
Niedobory poszczególnych składowych układu dopełniacza lub ich nadmierne zużycie mogą być dziedziczne, choć jest to przypadłość stosunkowo rzadka. Obniżoną aktywność układu obserwujemy:
- przy nawracających infekcjach bakteryjnych i pasożytniczych,
- zakażeniu grzybiczym,
- nefropatiach,
- niedożywieniu,
- posocznicy,
- nabytym lub dziedzicznym obrzęku naczynioruchowym,
- reumatoidalnym zapaleniu stawów.
Układ dopełniacza – jak się zachować po badaniu?
Z gotowymi wynikami należy udać się do lekarza. Samodzielna interpretacja nie jest możliwa. Postawienie prawidłowej diagnozy musi się opierać również na przeprowadzonym wywiadzie lekarskim oraz badaniu fizykalnym. Dopiero po spełnieniu tych warunków, specjalista będzie w stanie wdrożyć odpowiednie leczenie.
>> Troponina I i troponina T – normy i interpretacja wyników, wskazania do badania
Układ dopełniacza – możliwe skutki uboczne po badaniu
Badanie jest praktycznie bezbolesne. Pewną nieprzyjemność stanowi samo pobranie. U osób z tendencją do powstawania siniaków, w miejscu wkłucia może pojawić się drobne zasinienie. Osoby wrażliwe mogą uskarżać się na ból i tkliwość w miejscu wkłucia.
Układ dopełniacza – czy można wykonać u kobiet w ciąży?
Oznaczenie aktywności układu dopełniacza jest wskazane w ciąży z uwagi na jego istotną rolę w występowaniu zespołu antyfosfolipidowego. Predysponuje on do powstawania zakrzepicy, co u kobiet ciężarnych przekłada się na takie powikłania, jak:
- wewnątrzmaciczna śmierć płodu,
- powtarzające się poronienia,
- wewnątrzmaciczne ograniczenia wzrostu płodu,
- stan przedrzucawkowy.
Każdy z tych stanów zagraża nie tylko rozwijającemu się dziecku, ale również zdrowiu matki.
Układ dopełniacza – czy można wykonać u dzieci?
Do chorób rzadkich zalicza się niedobory składowych układu dopełniacza spowodowanych dziedziczonymi mutacjami genów. Efektem takiego stanu rzeczy może być częściowy niedobór każdej składowej, co w konsekwencji przekłada się na poważne komplikacje zdrowotne. Może to być podwyższone ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych (np. kłębuszkowego zapalenia nerek), zwiększona podatność na zakażenia meningokokami, wyższe ryzyko zakażenia bakteriami otoczkowymi.
W przypadku zdiagnozowania niedoborów wdraża się leczenie objawowe polegające m.in. na profilaktycznym podawaniu antybiotyków, celowe leczenie zakażeń lub szczepienia ochronne.
Układ dopełniacza – cena badania
Badanie CH50 kosztuje ok. 100 złotych, C3 ok. 60 złotych, podobnie jak C4. Koszty mogą się różnić w zależności od laboratorium, które je wykonuje, oraz regionu kraju.
>> Rezonans magnetyczny głowy – na czym polega badanie? Wskazania, jak się przygotować
