Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) — na czym polega badanie? Wskazania, przygotowanie, normy

Co to jest adrenokortykotropina?

Adrenokortykotropina, określana również kortykotropiną lub skrótem ACTH, to hormon pobudzający wydzielanie glikokortykosteroidów przez korę nadnerczy. Najważniejszym z nich jest kortyzol, hormon steroidowy, podobnie jak adrenalina nazywana hormonem stresu.

Wydzielanie adrenokortykotropiny zwiększa się w sytuacjach stresowych. Dotyczy to nie tylko stanu emocjonalnego, ale również głodu, choroby, jak i znacznego wysiłku fizycznego.

>> Kortyzol, czyli hormon stresu – badanie poziomu, norma, jak obniżyć kortyzol

Uwalnianie ACTH kontrolowane jest przez hormon podwzgórzowy CRH i kortyzol. Mechanizm zależności pomiędzy wydzielaniem hormonów określa się mianem układu sprzężeń zwrotnych ujemnych. CRH warunkuje wydzielanie ACTH, który stymuluje uwalnianie kortyzolu. Jego nadmiar natomiast wpływa na zahamowanie wydzielania zarówno ACTH, jak i CRH.

Przy występowaniu objawów typowych dla niedoczynności lub nadczynności kory nadnerczy zaleca się przeprowadzenie badania poziomu adrenokortykotropiny we krwi.

Wskazania do wykonania badania adrenokortykotropiny

Głównym wskazaniem do wykonania badania poziomu adrenokortykotropiny we krwi jest ustalenie przyczyn zaburzenia wydzielania glikokortykosteroidów, a więc nadczynność lub niedoczynność kory nadnerczy i objawy im towarzyszące.

Wśród symptomów wskazujących na niedoczynność kory nadnerczy (oprócz niskiego poziomu kortyzolu we krwi) można wymienić:

• łatwą męczliwość;
• chudnięcie;
• apatię;
• osłabienie siły mięśniowej;
• niskie ciśnienie tętnicze;
• niski poziom cukru we krwi;
• obniżony poziom sodu we krwi.

W nadczynności kory nadnerczy wiążącej się z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu (zespół Cushinga) obserwuje się objawy takie jak:

• ogólne zmęczenie;
• znaczący wzrost masy ciała, często wraz z powstawaniem rozstępów;
• zaburzenia depresyjne;
• osłabienie mięśni, często wraz ze zmniejszaniem się masy mięśniowej;
• wysokie ciśnienie tętnicze;
• trudne gojenie się ran, skłonność do zakażeń i powstawania siniaków;
• nieregularne, słabe miesiączki u kobiet (lub ich całkowite zatrzymanie);
• spadek potencji u mężczyzn.

>> Zespół Cushinga - jak się objawia, na czym polega leczenie

Przy zdiagnozowaniu zespołu Cushinga porównanie poziomu ACTH i kortyzolu pozwala na ustalenie, czy choroba związana jest z chorobą przysadki, czy kory nadnerczy. Przy uzyskaniu obniżonego poziomu ACTH i wysokiego poziomu kortyzolu należy podejrzewać zespół Cushinga niezależny od funkcjonowania przysadki i produkcji kortyzolu. Przyczyną choroby jest zwykle guz nadnerczy. W przypadku choroby Cushinga (nie zespołu!), czyli wtórnej nadczynności kory nadnerczy przysadko-zależnej, wzrostowi poziomu kortyzolu towarzyszy zwykle podwyższony poziom ACTH.

Badanie ACTH wykonuje się również przy podejrzeniu:

• nowotworu nadnerczy, jąder, jajników i płuc;
• zaburzeń funkcjonowania przysadki mózgowej.

Jak się przygotować do badania adrenokortykotropiny?

Przed badaniem pacjent powinien poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre (szczególnie glikokortykosteroidy) mogą wpływać na zafałszowanie wyników. Lekarz poinformuje pacjenta, czy możliwe jest ich odstawienie i jaki czas musi upłynąć od przyjęcia ostatniej dawki leku do badania adrenokortykotropiny.

Nie zaleca się przeprowadzania badania u pacjentów z infekcją, po poważnych urazach i zabiegach, ponieważ jako czynniki stresowe wpływają na podwyższenie poziomu ACTH we krwi.

Na badanie pacjent powinien stawić się na czczo w godzinach porannych (7:00-8:00).

>> Użądlenie pszczoły – objawy alergii. Co robić gdy użądli pszczoła?

Jak przebiega badanie poziomu adrenokortykotropiny?

Badanie stężenia ACTH w osoczu wykonywane jest na podstawie krwi pobranej z żyły łokciowej. W uzyskanym materiale adrenokortykotropina jest bardzo nietrwała, dlatego konieczne jest pilne odwirowanie próbki krwi, odseparowanie i zamrożenie osocza, co zapewni utrzymanie poziomu ACTH do czasu wykonania badania.

Adrenokortykotropinę oznacza się metodą immunoradiometryczną lub nieizotopowymi metodami immunochemicznymi.

Zazwyczaj wraz z adrenokortykotropiną oznacza się również poziom kortyzolu.

Adrenokortykotropina — normy i odstępstwa

Poziom adrenokortykotropiny we krwi ulega dobowym wahaniom. Najwyższe stężenie obserwuje się w godzinach porannych. Wieczorem poziom ACTH jest znacznie niższy i może osiągać nawet mniej niż 50% porannej wartości.

Wartości referencyjne zależą od metody badania, płci i wieku.

Poranna norma adrenokortykotropiny u osób dorosłych i starszych dzieci wynosi maksymalnie 18 pmol/L (optymalnie 2-13 pmol/L).

W próbkach pobranych około godziny 16 poziom adrenokortykotropiny nie powinien przekraczać 9 pmol/L. Natomiast we krwi pobranej około godziny 20 stężenie hormonu powinno być na granicy wykrywalności.

Dobowa zmienność poziomu ACTH stanowi również wskazówkę diagnostyczną. W przypadku pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy poziom adrenokortykotropiny jest znacznie podwyższony zarówno w próbce porannej, jak i popołudniowej. Natomiast przy chorobie Cushinga z próbki porannej uzyskuje się zwykle ACTH w granicach normy, a w próbce popołudniowej poziom hormonu jest wyraźnie podwyższony.

Wysoki poziom adrenokortykotropiny

Podwyższony poziom adrenokortykotropiny występuje przy chorobach przysadki mózgowej, chorobie Addisona, gruczolakach przysadki, a czasami również wtórnej nadczynności kory nadnerczy.

Bardzo wysokie wartości (10-100 razy wyższe od górnej granicy normy) obserwuje się w zespole ektopowej sekrecji ACTH.

Wysoki poziom ACTH u dzieci może wskazywać na wrodzony zespół nadnerczowo-płciowy.

Niski poziom adrenokortykotropiny

Niskie stężenie adrenokortykotropiny w osoczu może być spowodowane niedoczynnością przysadki mózgowej, przyjmowaniem leków steroidowych lub guzem nadnercza.

Adrenokortykotropina — postępowanie po badaniu

Po badaniu należy ucisnąć miejsce wkłucia.

Czas oczekiwania na wynik badania adrenokortykotropiny wynosi od 1 do 4 dni roboczych.

Skutki uboczne po badaniu adrenokortykotropiny

Po badaniu może pojawić się krwiak w okolicy wkłucia lub wystąpić przedłużone krwawienie, które należy zabezpieczyć opatrunkiem.

Adrenokortykotropina — przeciwwskazania do wykonania badania

Badanie poziomu adrenokortykotropiny we krwi może być bezpiecznie wykonywane u kobiet w ciąży i dzieci. Badania krwi nie stanowią zagrożenia dla pacjenta, dlatego nie ma przeciwskazań zdrowotnych do ich przeprowadzania.

Adrenokortykotropina — cena badania

Cena badania ACTH zależy od miasta oraz od konkretnego laboratorium i wynosi ok. 50 zł.

Bezpłatne badanie przysługuje pacjentom posiadającym ubezpieczenie zdrowotne, na podstawie skierowania od lekarza z publicznego zakładu opieki