Senes to nazwa określająca liście i owoce kilku gatunków krzewów z rodziny Senna. Jako surowiec leczniczy najczęściej wykorzystuje się gatunek Senna alexandrina. Jego liście i owoce oraz przygotowywane z nich napary czy preparaty lecznicze mają silne działanie przeczyszczające, dzięki czemu senes sprawdza się m.in. w leczeniu przewlekłych zaparć.
Senes – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie
Senes – jakie ma właściwości?
Surowcami zielarskimi wykorzystywanymi w lecznictwie są liście Sennae folium oraz owoce Sennae fructus gatunku Senna alexandrina. Charakteryzuje je wysoka zawartość wielu substancji bioaktywnych, wśród których wyróżnia się m.in. antanoidy, diantrony, antrony, diglikozydy diantronowe, glikozydy monoantrachinonowe oraz aglikony. Dodatkowo wyróżnia je również obecność sennozydów, zwłaszcza tych określanych symbolami A, A1 i B. W liściach i owocach senesu można znaleźć też pochodne hydroksyantracenu, flawonoidy (m.in. kemferol, izoramentynę), garbniki, gorczyce, żywice, olejki eteryczne oraz woski i śluzy. Tak bogaty skład sprawia, że roślina ta wykazuje szereg właściwości prozdrowotnych.
Najlepiej poznane są właściwości przeczyszczające senesu. Zawarte w nim sennozydy nie podlegają rozkładowi przez enzymy trawiennie, nie są wchłaniane w jelicie cienkim i w niezmienionej postaci przechodzą do jelita grubego. Tam pod wpływem mikroflory jelitowej przekształcane są do związków aktywnych biologicznie, zwłaszcza reino-9-antronu. Sennozydy pobudzają perystaltykę jelit, co przyśpiesza przesuwanie resztek pokarmowych. Dodatkowo zmniejszają wchłanianie wody i elektrolitów z okrężnicy (odcinka jelita grubego), a nasilają jej napływ do światła jelita, co zwiększa ciśnienie, rozmiękcza masy kałowe i ułatwia ich wydalenie.
Przez długi czas uważano również, że senes ma właściwości wspomagające odchudzanie. Współczesna nauka nie potwierdza jednak takiego działania. Ewentualna utrata masy ciała zaobserwowana po zastosowaniu senesu jest wynikiem wyłącznie jego działanie przeczyszczającego i oczyszczenia jelit, nie wpływa jednak na utratę tkanki tłuszczowej.
Senes – działanie i wskazania do stosowania
Pierwsze wzmianki na temat właściwości i zastosowania senesu można znaleźć już w księgach z XVI wieku. Był wtedy wykorzystywany jako składnik elektuarium, czyli mieszaniny ziołowej z miodem, wykorzystywanej głównie w przypadku zaparć. W Azji Południowej, zwłaszcza w Indiach, senes stosowany jest jako środek przeczyszczający, ale również wspomagający leczenie chorób skóry i trądu. W krajach afrykańskich z jego wyciągów produkowane są maści stosowane następnie na oparzenia lub inne zmiany skórne. Bywa też stosowany w leczeniu nowotworów, anemii, stanach zapalnych czy przy przewlekłym braku apetytu. W krajach europejskich jego zastosowanie jest jednak zdecydowanie rzadsze. Znany i wykorzystywany jest głównie jako środek przeczyszczający. Współczesna nauka nie potwierdza również jednoznacznie możliwości, skuteczności i bezpieczeństwa jego zastosowania w innym celu niż leczenie zaparć.
Preparaty zawierające senes
Na rynku obecnych jest wiele preparatów zawierających senes. Najczęściej można jest znaleźć w formie suszonych ziół do przygotowywania domowych naparów lub ziołowych tabletek. Zaleca się ich stosowanie u dorosłych, u których występują zaparcia oraz w ramach przygotowania do kolonoskopii lub zabiegów chirurgicznych. Aby senes mógł zostać zastosowany jako surowiec leczniczy, jego liście po wysuszeniu powinny zawierać co najmniej 2,5% glikozydów hydroksyantracenowych, a owoce – minimum 3,5% glikozydów hydroksyantracenowych w przeliczeniu na sennozyd B.
Senes – dawkowanie
Preparaty z senesu powinny być stosowane doraźnie i tak krótko jak to tylko możliwe. Istnieją przypuszczenia, że dłuższe przyjmowanie senesu może prowadzić do uzależnienia i wytworzenia tolerancji, wymagającej stałego zwiększania dawek niezbędnych do uzyskania efektu przeczyszczającego. Dodatkowo senes powinien być jedynie wsparciem w leczeniu zaparć, a nie główną metodą postępowania.
Zalecane dawkowanie senesu w postaci naparów lub tabletek obejmuje taką ilość produktu, w której znajduje się 10-30 mg hydroksyandtracenu w przeliczeniu na sennozyd B. Większość producentów umieszcza tę informację w ulotce, razem ze wskazówkami dotyczącymi stosowania. Nie powinny być one stosowane częściej niż 3 razy w tygodniu. Ze względu na to, że efekt przeczyszczający najczęściej pojawia się po ok. 8-12 godzinach od przyjęcia senesu, poleca się zażywać go wieczorem, przed snem.
W ramach przygotowania do zabiegów, np. kolonoskopii dzień wcześniej zaleca się zażycie preparatu w ilości zawierającej 150 mg hydroksyantracenu w przeliczeniu na sennozyd B, chyba że lekarz zalecił inaczej.
>> Gastroskopia – przygotowanie do badania, przebieg. Kiedy wykonać gastroskopi
Senes – przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne
Stosowanie preparatów z senesu przeciwwskazane jest w następujących sytuacjach:
- odwodnienie,
- zaburzenia elektrolitowe,
- niedrożność jelit,
- atonia jelit,
- choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),ból brzucha o niezidentyfikowanej przyczynie,
- choroby nerek.
Dodatkowo senesu nie powinny stosować kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz dzieci do 12 roku życia.
Ze względu na fakt, że senes może zaburzać wchłanianie i działanie innych leków, w przypadku stosowania jakiekolwiek farmakoterapii należy skonsultować się z lekarzem. Szczególną ostrożność zaleca się przy jednoczesnych stosowaniu glikozydów nasercowych, leków antyarytmicznych oraz diuretycznych równolegle z kuracją senesem.
Kuracja senesem może powodować też pewne skutki uboczne, zwłaszcza bóle i skurcze brzucha oraz uporczywe biegunki. U niektórych osób mogą pojawić się również miejscowe zmiany skórne. Przy długotrwałym stosowaniu senesu może dojść do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych, np. niedoboru potasu. Niektóre badania sugerują również hepatotoksyczne i nefrotoksyczne, czyli uszkadzające wątrobę i nerki, działanie senesu.
>> Co na trawienie? Zioła, herbaty i leki bez recepty na problemy pokarmowe
Senes w Encyklopedii ziół i roślin – podsumowanie
- Senes występuje głównie w postaci suszu przeznaczonego do przygotowywania naparów oraz tabletek ziołowych.
- Wykazuje właściwości przeczyszczające, stosowany jest doraźnie przy zaparciach u dorosłych oraz w ramach przygotowania do zabiegów lub badań, np. kolonoskopii.
- Przeznaczony jest do stosowania wewnętrznego.
