Elektrolity to cząsteczki jonów, które wchodzą w skład wielu kluczowych mechanizmów biochemicznych w ludzkim organizmie. Ich dystrybucja w płynach ustrojowych zapewnia utrzymania równowagi wodno-elektrolitowej. Badanie ich poziomu, czyli jonogram, wykonuje się przede wszystkim w przypadkach podejrzenia nadczynności tarczycy, przewlekłych biegunek i wymiotów, a także problemów nerkowych.
Jonogram, czyli badanie elektrolitów – na czym polega? Normy, wskazania, przygotowanie
Co to są elektrolity?
Elektrolity to niewielkich rozmiarów cząsteczki, które licznie występują w płynach ustrojowych w postaci kationów i anionów. Ich rolą jest przede wszystkim zapewnienie równowagi wodno-elektrolitowej (czyli homeostazy), a co za tym idzie – prawidłowej pracy wielu kluczowych narządów wewnętrznych, w tym serca i nerek. Badanie poziomu elektrolitów, czyli jonogram, służy do oznaczenia stężenia poszczególnych jonów we krwi, co może stać się kluczowym narzędziem w diagnostyce wielu schorzeń.
Jonogram dostarcza informacji o poziomie takich pierwiastków jak:
- potas – K+,
- sód – Na+,
- żelazo – Fe2+,
- chlorki – Cl-,
- magnez – Mg2+,
- wapń – Ca2+,
- fosforany – PO43- .
Każdy z tych elektrolitów warunkuje podstawowe przemiany biochemiczne, leżące u podstaw kluczowych procesów fizjologicznych. Dzięki odpowiedniemu stężeniu tych jonów możliwe jest sprawne działanie mięśnia sercowego, szybkie przesyłanie impulsów nerwowych w mózgu, produkcja hormonów itd.
Zaburzenia równowagi elektrolitów w płynach ustrojowych mogą upośledzać fizjologiczne funkcjonowanie organizmu na wielu jego poziomach. Szczególnie niebezpieczny może być znaczący spadek sodu, potasu i chlorków. W postaci jonów pierwiastki te warunkują nie tylko transport błonowy, ale także pobudliwość komórek mięśniowych i nerwowych.
>> Preparaty usuwające nadmiar wody z organizmu
Zarówno niedobór, jak i nadmiar elektrolitów może być powodem rozwoju poważnych komplikacji zdrowotnych i przyczyną ciężkich schorzeń, w tym np. nadciśnienia tętniczego krwi.
Elektrolity – kiedy należy wykonać badanie?
Zaburzenia stężenia poszczególnych jonów są mało specyficzne. Objawy zarówno ich niedoboru, jak i nadmiaru, mogą wskazywać na występowanie wielu jednostek chorobowych. Wykonanie jonogramu zaliczane jest do rutynowo wykonywanych badań przesiewowych.
Wskazaniem do wykonania jonogramu są:
- osłabienie organizmu,
- zawroty i bóle głowy,
- drętwienie kończyn,
- drżenie mięśniowe np. powiek,
- skurcze mięśniowe,
- nadciśnienie tętnicze krwi,
- zaburzenia równowagi,
- zatrucia pokarmowe,
- monitorowanie leczenia niektórych chorób, w tym nerek i wątroby.
Warto pamiętać, że wszystkie te objawy muszą mieć charakter przewlekły, a nie epizodyczny, aby móc podejrzewać zaburzenie jakiegokolwiek elektrolitu. Poziomy niektórych elektrolitów powinny być także badane w trakcie ciąży.
>> Ból nerek – przyczyny i objawy bólu nerek. Profilaktyka chorób nerek
Elektrolity – jak się przygotować do badania ich poziomu?
Materiałem do oznaczenia poziomu elektrolitów jest krew żylna. W związku z tym do badania należy przygotować się jak do standardowej morfologii. Do punktu pobrań najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, będąc na czczo (minimum 8 godzin po ostatnim posiłku). Jest to kluczowe ze względu na miarodajność uzyskanych wyników.
Na 2-3 doby przed pobraniem krwi, nie zaleca się picia alkoholu, palenia papierosów, a także uprawiania intensywnych ćwiczeń fizycznych. Tuż przed samymi badaniami warto napić się niegazowanej wody, co nawadnia żyły i ułatwia pobieranie krwi.
Jak przebiega badanie?
Krew pobiera się z żyły łokciowej w pozycji siedzącej lub leżącej. Materiał do badania umieszcza się w probówce z EDTA, czyli substancją zapobiegającą krzepnięciu krwi. Następnie, odpowiednio oznaczona próbka trafia do laboratorium, gdzie podlega szczegółowej analizie. Wyniki badania najczęściej uzyskuje się na drugi dzień roboczy.
>> Morfologia krwi – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie
Elektrolity – interpretacja wyników
Zakresy referencyjne mogą się różnić w zależności od placówki, w której dokonuje się pomiaru. Normy mogą zależeć od płci, wieku, a także chorób współistniejących.
Sód – 135-145 mmol/l
Potas – 3,5-5,1 mmol/l
Chlorki – 95-105 mmol/l
Żelazo
Kobiety – 10,7-28,6 umol/l
Mężczyzna – 12,5-31,4 umol/l
Wapń – 2,25-2,70 mmol/l
Magnez – 0,7-1,1 mmol/l
Wysoki poziom elektrolitów
Dokładne objawy nadmiaru elektrolitów uzależnione są od tego, który z jonów występuje w nadmiarze. Najczęściej jednak diagnozuje się niedobór niż nadwyżkę tych substancji. Postawienie dokładnej i miarodajnej diagnozy nie jest jednak proste. Lekarz bierze bowiem pod uwagę wiele czynników, nie tylko płeć, wiek, ale także ogólny stan zdrowia, a nawet styl życia.
O podwyższonym stężeniu elektrolitów mogą świadczyć:
- zaburzenia rytmu serca,
- ogólne pogorszenie samopoczucia,
- splątanie,
- obrzęki kończyn dolnych,
- zaburzenia snu.
>> Wszystko, co musisz wiedzieć o zaburzeniach akcji serca
Niski poziom elektrolitów
Niedobory elektrolitów nie od razu mogą dawać objawy. Na ogół problem narasta stopniowo, dając początkowo niespecyficzne symptomy, a nawet rozwijając się bezobjawowo.
Obniżony poziom elektrolitów może być powodem:
- pogorszenia apetytu,
- ogólnego osłabienia,
- nudności i wymiotów,
- drżenia mięśniowego,
- skurczów mięśniowych,
- ospałości,
- problemów z koncentracją i pamięcią,
- zawrotów głowy.
W skrajnych przypadkach niedobory jonów (głównie sodu, potasu i chlorków) mogą prowadzić do poważnych zaburzeń kardiologicznych, w tym bradykardii (spowolnienie akcji serca) lub tachykardii (przyspieszenie akcji serca). W takich stanach często dochodzi do omdleń i utraty przytomności, co jest bezpośrednim zagrożeniem zdrowia, a nawet życia.
Elektrolity – co po badaniu?
Pobieranie krwi jest badaniem nieinwazyjnym i bezpiecznym dla zdrowia. Po jego zakończeniu można zatem bez obaw powrócić do wykonywania codziennych obowiązków.
Elektrolity – możliwe powikłania po badaniu
Rutynowo wykonywane pobieranie krwi z żyły łokciowej jest bardzo dobrze tolerowane przez większość badanych. Niemniej jednak może dojść do pojawienia się niegroźnych i przemijających powikłań. Jest to związane z faktem wprowadzenia igły do żyły, a w miejscu wkłucia może wytworzyć się niewielki obrzęk, zaczerwienienie, siniak, tkliwość.
Ponadto niektóre osoby mają skłonność do zasłabnięcia, a nawet utraty przytomności podczas czynności pobierania krwi. W takich sytuacjach o gorszym samopoczuciu warto poinformować pielęgniarkę, która wykona badanie w pozycji leżącej.
Elektrolity – czy badanie można wykonać u kobiet w ciąży?
Oznaczenie poziomu elektrolitów standardowo wykonuje się u kobiet w ciąży. Ma to duże znaczenie dla zdrowia matki i płodu. Szczególną rolę odgrywa żelazo, którego niedobory mogą powodować anemię.
>> Anemia - objawy, leczenie, przyczyny
Elektrolity badanie – czy można wykonać u dzieci?
Badanie na poziom elektrolitów wykonuje się u dzieci, w tym nawet noworodków i niemowlaków.
Elektrolity badanie – cena
Osoba, która posiada skierowanie od lekarza, może wykonać badania na oznaczenie stężenia elektrolitów bezpłatnie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Ci, którzy nie mają ubezpieczenia zdrowotnego lub decydują się na prywatne badanie muszą liczyć się kosztem ok. 30-50 złotych (za cały jonogram) lub ok. 5-7 złotych za każdy poszczególny jon.
