Pierwiosnek lekarski – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Pierwiosnek lekarski – jakie ma właściwości?

Pierwiosnek lekarski znany jest również pod nazwą kluczyk lub prymulka. Określenie kluczyk nawiązuje do podania o tym, jak święty Piotr upuszcza klucz do bram nieba na ziemię. W miejscu, gdzie upadł, tam wyrósł kwiat pierwiosnka.

Roślina, jaką jest pierwiosnek lekarski, rośnie głównie w Europie i Azji. Bylinę spotkać można również w Polsce, w tym najczęściej na łąkach, pastwiskach, w lasach i w zaroślach. Surowcami farmaceutycznymi pierwiosnka lekarskiego są kwiaty, kłącza i korzenie. Te pierwsze zbiera się wczesną wiosną, natomiast zbiór korzeni przypada na jesień.

W medycynie ludowej pierwiosnek lekarski wykorzystywany był jako środek o działaniu wykrztuśnym. Te właściwości rośliny są nadal wykorzystywane w produkcji leków i wyrobów medycznych przeznaczonych do walki z nieżytami górnych dróg oddechowych.

W skład pierwiosnka lekarskiego wchodzą:

• kwercetyna – to silny antyoksydant pomagający zwalczać wolne rodniki, działa przeciwnowotworowo, przeciwalergicznie i wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego,
• flawonoidy – wzmacniają delikatne ściany naczyń krwionośnych, działają moczopędnie, antyoksydacyjnie, chronią naskórek przed szkodliwym promieniowaniem UV, a także poprawiają ukrwienie tkanki nerwowej,
• garbniki – zwane również taninami. Działają ściągająco na skórę w przypadku oparzeń, odmrożeń i innych uszkodzeń. Znalazły zastosowanie jako związki antybakteryjne i antygrzybiczne. Wspierają organizm w walce z różnego rodzajami alergii,
• saponiny triterpenowe – poprawiają funkcjonowanie układu pokarmowego poprzez pobudzanie do produkcji żółci i soków żołądkowych. Pomagają pozbyć się z organizmu toksyn i innych szkodliwych produktów przemiany materii,
• karotenoidy – obniżają poziom trójglicerydów i tzw. złego cholesterolu LDL, poprawiają koloryt skóry i działają przeciwutleniająco,
• prymweryna – w nadmiernej ilości bywa toksyczna, ponieważ poraża układ nerwowy. W związku z tym związek ten często stosuje się w insektycydach,
• glikozydy fenolowe – chronią komórki wątroby (działanie hepatoprotekcyjne), działają antybakteryjnie i hamują syntezę melaniny,
• witamina C,
• apigenina – jest jednym z cenniejszych flawonoidów, które działają neuroprotekcyjnie, co oznacza, że poprawiają funkcjonowanie mózgu, w tym głównie procesów pamięci.

Substancje czynne zawarte w surowcach pierwiosnka lekarskiego wykazują działanie przeciwastmatyczne, moczopędne, przeciwzapalne, wykrztuśne, spazmolityczne, uspokajające, bakteriobójcze, przeciwzapalne i łagodzące objawy kaszlu mokrego i suchego.

>> Kaszel suchy, drapanie w gardle. Przyczyny i sposoby na suchy kaszel

Pierwiosnek lekarski – działanie i wskazania do stosowania

Pierwiosnek lekarski jest częstym składnikiem leków, suplementów diety, wyrobów medycznych i kosmetyków. Stosowany wewnętrznie łagodzi objawy nieżytów górnych dróg oddechowych, obniża poziom cholesterolu, działa antygrzybiczo, a także rozkurczowo na mięśnie gładkie. W postaci kremów, żelów i maści chroni przed przedwczesnym starzeniem się naskórka, łagodzi stany zapalne i wspomaga regenerację skóry.

Wskazaniami do stosowania preparatów na bazie pierwiosnka lekarskiego są:

• infekcje górnych dróg oddechowych objawiających się kaszlem suchym i mokrym,
• infekcje grzybicze,
• stany zapalne krtani i oskrzeli,
• trądzik.

>> Grzybica jamy ustnej - objawy i leczenie

Pierwiosnek lekarski na przeziębienia i grypę

Saponiny, flawonoidy i garbniki zawarte w surowcu pierwiosnka lekarskiego zmniejszają gęstość zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny i dzięki temu ułatwiają jej odkrztuszanie. Co więcej, nasilają ruchy rzęsek nabłonka, a to z kolei pobudza odruch kaszlowy. Warto dodać, że substancje czynne hamują syntezę niektórych enzymów reakcji zapalnej, w tym np. lipooksygenazy i fosfolipazy A2, przez co wykazują działanie przeciwzapalne.

Pierwiosnek lekarski – dawkowanie

Surowiec w postaci kwiatów w ilości 1 g należy zalać 200 ml wrzącej wody, po czym pozostawić do zaparzenia przez ok. 10-15 minut. Dobowa dawka pierwiosnka lekarskiego nie powinna przekraczać 4 g. Maksymalna ilość spożytego dziennie korzenia rośliny mieści się w zakresie od 0,2 g do 0,5 g.

Preparaty zawierające pierwiosnek lekarski

Pierwiosnek lekarski występuje w postaci:

• suszu,
• nalewki,
• wyciągu,
• kropli,
• syropu,
• płynu doustnego,
• miodu,
• tabletki,
• pastylki do ssania.

Pierwiosnek lekarski – przeciwwskazania do stosowania

Przeciwwskazaniami do stosowania pierwiosnka lekarskiego są:

• nadwrażliwość żołądka,
• zapalenie błony śluzowej żołądka,
• wrzody żołądka i dwunastnicy.

Pierwiosnek lekarski – możliwe skutki uboczne

Ze względu na obecność saponin, przedawkowanie pierwiosnka lekarskiego może powodować dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym nudności i wymioty, ból brzucha i biegunki. Możliwym skutkiem ubocznym jest także miejscowa reakcja alergiczna (alergia kontaktowa).

Pierwiosnek lekarski – interakcje z lekami i preparatami

Pierwiosnek lekarski bardzo często łączony jest z zielem tymianku lub korzeniem goryczki. Takie połączenie wykazuje synergizm względem górnych dróg oddechowych.

Pierwiosnek lekarski w Encyklopedii ziół i roślin – Podsumowanie

• Pierwiosnek lekarski to nie tylko symbol końca zimy, ale także cenny surowiec farmaceutyczny i kosmetyczny.
• W skład pierwiosnka lekarskiego wchodzą saponiny, garbniki, flawonoidy, witamina C, kwercetyna i apigenina. Te substancje czynne biologicznie sprawiają, że roślina wykazuje działanie m.in. wykrztuśne, przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, moczopędne i spazmolityczne.
• Preparaty z pierwiosnkiem lekarskim w składzie stosowane są głównie w nieżytach górnych dróg oddechowych, w tym suchym i mokrym kaszlu.