Jod w moczu – kiedy należy wykonać dobową zbiórkę moczu? Jak interpretować wyniki?

Co to jest jod?

Jod jest pierwiastkiem śladowym, naturalnie występującym w niektórych produktach spożywczych. W ludzkim organizmie jest go ok. 40 mg, przy czym ok. 75% znajduje się w tarczycy. W celu zmniejszenia populacyjnego niedoboru pierwiastka w Polsce dodaje się go do soli. Jest również dostępny w postaci suplementów diety.

Jod jest składnikiem hormonów tarczycy, czyli tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3), które z kolei pełnią szereg ważnych funkcji w organizmie, m.in:

• regulują wiele reakcji biochemicznych,
• wyznaczają aktywność biochemiczną,
• współuczestniczą w odpowiedzi immunologicznej,
• mają dobroczynny wpływ na rozwój niektórych chorób np. dysplazji sutka,
• odpowiadają za rozwój szkieletu i układu nerwowego dzieci w czasie ciąży i niemowląt.

Wydzielanie hormonów tarczycy jest ściśle regulowane przez tyreotropinę (TSH), którą uwalnia przysadka mózgowa. Uwolnione TSH zwiększa wychwyt jodu z krwi i włączenie pierwiastka w strukturę T3 i T4, co z kolei ogranicza dalsze wydzielanie TSH. W przypadku gdy jodu w organizmie jest za mało, TSH jest stale podwyższone, powodując powstanie wola tarczycy. Gruczoł się powiększa, aby wychwycić jak najwięcej jodu znajdującego się w organizmie.

>> Domowe testy na stężenie TSH w organizmie

Odpowiednie stężenie jodu jest bardzo ważne również ze względu na fakt, że jego niedobór w organizmie może wiązać się z wyższym prawdopodobieństwem raka tarczycy, piersi, jajników, prostaty czy macicy.

Jod w moczu – kiedy należy wykonać badanie?

Wskazaniem do wykonania badania jodu w moczu są objawy wskazujące na jego niedobór lub nadmiar w organizmie (znacznie częściej spotyka się niedobory pierwiastka). Pierwszym sygnałem alarmowym jest wspomniane wole, tzw. wole endemiczne. Do innych objawów, które powinny skłonić do sprawdzenia poziomu jodu, należą:

• ospałość,
• otępiałość,
• sucha, łuszcząca się skóra,
• obniżona temperatura ciała,
• obniżenie wydajności intelektualnej,
• ciągłe uczucie zimna.

Jod w moczu – jak się przygotować?

Z uwagi na to, że jod jest oznaczany w moczu z dobowej zbiórki, przed przystąpieniem do badania należy zaopatrzyć się w pojemnik o pojemności ok. 2,5-3 l. Musi mieć podziałkę, która umożliwi odczytywanie objętości. Takie pojemniki są z reguły dostępne w aptekach. Potrzebny będzie również mały pojemniczek, w którym niewielka próbka zostanie dostarczona do laboratorium. Pojemniki nie muszą być jałowe.

>> Nadczynność tarczycy – jak wygląda leczenie choroby?

W dniu poprzedzającym badanie należy wykluczyć intensywny wysiłek fizyczny, alkohol czy stres. Z kolei w dniu badania nie należy spożywać kawy, herbaty, kakao, bananów, wanilii czy cytrusów, ponieważ każde z nich może zaburzyć wynik.

Dobowa zbiórka moczu nie powinna być również przeprowadzana w czasie krwawienia menstruacyjnego (również 2-3 wcześniej i zaraz po zakończeniu) czy w czasie owulacji. Na dzień przed pobraniem trzeba również powstrzymać się od współżycia.

Jak przebiega badanie?

Dobowa zbiórka moczu w kierunku oznaczenia jodu powinna się rozpocząć w godzinach porannych i trwać 24 godziny (np. od wtorku o 8.00 rano do 8.00 rano w środę). Pierwszą porcję moczu z rana należy oddać do toalety, każda kolejna musi być już oddana do pojemnika (pominięcie jakiejkolwiek porcji skutkuje tym, że zbiórkę należy rozpocząć od początku). Należy dokładnie zanotować godzinę rozpoczęcia zbiórki, pamiętając o tym, że ostatnia porcja oddanego moczu musi pochodzić z poranka dnia następnego.

W tracie badania mocz musi być przechowywany w lodówce. Na zakończenie całość należy starannie zamieszać i odlać próbkę ok. 50-100 ml do małego pojemniczka. Z dokładnie opisanym pojemniczkiem (oraz informacjami dotyczącymi godzin rozpoczęcia i zakończenia zbiórki oraz objętością całego moczu) trzeba udać się do laboratorium.

>> Pojemniki do badania moczu

Jod w moczu – interpretacja wyników

Zgodnie z zaleceniami WHO poziom jodu w moczu powinien znajdować się w granicach od 100 μg/l do 299 μg/l. Według Międzynarodowej Komisji ds. Zaburzeń z Niedoboru Jodu prawidłowe stężenie jodu w moczu (UIC) wynosi powyżej 0,79 μmol/dm³. Przy niższych wartościach zapotrzebowanie na pierwiastek nie jest spełnione.

Wysoki poziom jodu

Zbyt wysoki poziom jodu (powyżej 299 μl/l) jest spotykany niezwykle rzadko i wiąże się z nadmiernym przyjmowaniem suplementów jodu lub leków, które go zawierają. Podobnie jak niedobór nadmiar również jest szkodliwy dla organizmu, choć niewielkie przekroczenie normy jest regulowane przez tarczycę.

>> Niedoczynność tarczycy - badania i leczenie

Do skutków wskazujących na nadmiar jodu w organizmie należą:

• objawy nadczynności tarczycy: pobudliwość, utrata masy ciała,
• rozwój autoimmunologicznego zapalenia tarczycy,
• większe ryzyko nowotworu tarczycy.

W ostrym zatruciu jodem dochodzi do bólów brzucha, wymiotów, białkomoczu, a nawet zaburzeń rytmu serca.

Niski poziom jodu

Niski poziom jodu obserwuje się znacznie częściej niż nadmiar i wskazuje na niewielkie zapasy pierwiastka w organizmie (wynik może być fałszywie prawidłowy, jeżeli w przeciągu trzech dni przed pobraniem pacjent przyjmował więcej jodu niż zazwyczaj).

Według WHO łagodny niedobór jodu obserwujemy, gdy jego poziom w moczu zawiera się w granicach 50-99 μg/l, umiarkowany przy wartościach 20-49μg/l, natomiast poniżej 20 μg/l wskazuje na ciężki niedobór.

Niedobór jodu u dorosłych skutkuje objawami związanymi m.in. z niedoczynnością tarczycy.

Jod w moczu – postępowanie po badaniu

Z wynikiem badania należy udać się do lekarza. Oceni on, czy poziom jodu w moczu wskazuje na potrzebę suplementacji tego składnika.

Jod w moczu – skutki uboczne po badaniu

Badanie nie powoduje skutków ubocznych. Wymaga od pacjenta pewnej dyscypliny oraz wykluczenia niektórych składników z diety.

Jod w moczu – czy można wykonać u kobiet w ciąży?

Skutki niedoboru jodu obserwuje się w każdym wieku, jednak w życiu prenatalnym są szczególnie niebezpieczne. Duże niedobory u kobiet ciężarnych (skutkujące niedoborem tyroksyny dostarczanej przez łożysko do płodu) powodują nieodwracalne zmiany w mózgu dziecka. Ekstremalnym objawem jest tzw. kretynizm związany z ciężkim niedorozwojem umysłowym.

Ze względu na ogromne znaczenie jodu dla rozwijającego się płodu jego stężenie należy kontrolować również u kobiet ciężarnych. W razie potrzeby lekarz prowadzący zaleci wdrożenie suplementów.

>> Niedoczynność tarczycy a dieta

Jod w moczu – czy można wykonać u dzieci?

Niedobór jodu u dzieci może być krytyczny dla rozwoju. W ekstremalnych przypadkach powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu, w łagodniejszych skutkuje m.in. gorszym rozwojem intelektualnym czy gorzej rozwiniętymi strukturami szkieletowymi, np. nieproporcjonalną budową ciała.

Jod w moczu to badanie, które może być wykonywane również u dzieci. W ich przypadku pierwiastek oznacza się w próbce z jednorazowego pobrania, oddanego do specjalnego woreczka.

Jod w moczu – cena

Badanie jodu w moczu nie należy do najtańszych. Cena jest różna w zależności od laboratorium, zazwyczaj wynosi od 250 zł do 330 zł.