Uczulenie na lidokainę – objawy. Jak sprawdzić alergię na środek znieczulający?

Czym jest lidokaina?

Lidokainę w formie roztworu do wstrzykiwań stosuje się w tzw. znieczuleniu nasiękowym (do blokady nerwów, pni nerwowych i splotów nerwowych) oraz podpajęczynówkowym i zewnątrzoponowym (w chirurgii ogólnej, urologii, ortopedii, ginekologii i położnictwie). Drugim wskazaniem do zastosowania lidokainy są komorowe zaburzenia rytmu serca, takie jak przedwczesne skurcze komorowe i częstoskurcz komorowy, do których często dochodzi w przebiegu ostrego zawału mięśnia sercowego, a także po przedawkowaniu glikozydów nasercowych. 
Lidokaina występuje również w innych postaciach farmaceutycznych. Dostępne są znieczulające plastry, czopki, żele, maści i spraye, które stosuje się w celu bezbolesnego przeprowadzenia procedur diagnostycznych – pobrania krwi lub zakładania cewnika, a także wykorzystuje w kosmetologii, np. przy zabiegach depilacji. Miejscowe działanie znieczulające lidokainy znalazło też zastosowanie w preparatach dla mężczyzn, którzy mają problemy z przedwczesnym wytryskiem.

Uczulenie na lidokainę – objawy

Uczulenie na lidokainę, czyli reakcja organizmu wywołana przez przeciwciała IgE po podaniu leku, może pojawić się chwilę po podaniu podaniu lidokainy lub dopiero po kilku godzinach od aplikacji. Obejmuje:

• obrzęk naczynioruchowy (głównie w okolicach twarzy i warg),
• pokrzywkę, 
• świąd, 
• skurcz oskrzeli, 
• zaburzenia oddychania i krążenia. 
• Skrajnie może dojść do wstrząsu anafilaktycznego nawet w ciągu kilku minut od podania lidokainy. Takich przypadków zarejestrowano jednak niewiele. Dodatkowo pojawiają się przypuszczenia, że cięższe reakcje uczuleniowe nie są związane bezpośrednio z lidokainą, ale z substancjami pomocniczymi, z którymi lidokaina jest łączona, jak środki konserwujące czy antyoksydanty. Jak dotąd nie wyodrębniono swoistych przeciwciał IgE przeciwko lidokainie, co stanowiłoby potwierdzenie tej teorii.

Reakcja uczuleniowa na lidokainę IgE-zależna występuje bardzo rzadko: to niespełna 1% skutków ubocznych takiego znieczulenia miejscowego. Znacznie częściej dochodzi do opóźnionej reakcji kontaktowej po podaniu lidokainy (alergia typu IV z udziałem limfocytów T) w postaci:

• miejscowych zmian skórnych typu pokrzywka i obrzęk,
• zmian zapalnych skóry lub zmian w obrębie śluzówki jamy ustnej (lidokaina jest wykorzystywana często do znieczulenia podczas zabiegów dentystycznych).

Uczulenie na lidokainę – co robić 

• Kiedy objawy miejscowe pojawiają się nagle po nałożeniu leku z lidokainą, w pierwszej kolejności należy jak najszybciej umyć skórę wodą z mydłem, aby zmyć resztki leku.
• Leczenie alergii kontaktowej polega na łagodzeniu objawów za pomocą leków przeciwhistaminowych oraz sterydowych, podawanych doustnie lub miejscowo. Leki te działają przeciwświądowo i przeciwzapalnie.
• W przypadku opuchlizny można zastosować okłady lub maści chłodzące.
• Miejscowe podrażnienia skóry można łagodzić również za pomocą preparatów z pantenolem lub aloesem.
• Lekkie podrażnienia nie wymagają konsultacji lekarskiej i zwykle samoistnie ustępują. Nie wolno natomiast lekceważyć poważniejszych objawów, zwłaszcza tych uogólnionych i niezwłocznie udać się po pomoc lekarską, a w nagłych wypadkach trzeba wezwać pogotowie.

Diagnostyka uczulenia na lidokainę

Diagnostyka ryzyka wystąpienia uczulenia na lidokainę obejmuje wywiad, w trakcie którego zbierane są informacje o wcześniejszych uczuleniach na inne leki miescowo znieczulające – pochodne estrowe i amidowe. Lidokaina jest pochodną amidową, tak jak prokaina czy tetrakaina. Jeśli w przeszłości wystąpiła nadwrażliwość na któryś z leków z tej grupy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że po lidokainie także wystąpi reakcja alergiczna na zasadzie mechanizmu krzyżowego.

>> Alergia krzyżowa – co jeszcze ją wywołuje prócz brzozy? Tabela z alergenami

Testy na uczulenie na lidokainę 

Często jednak zdarza się, że informacje od pacjenta nie są tak dokładne, aby wysnuć przypuszczenie o możliwości wystąpienia alergii w przyszłości. Dlatego w celach diagnostycznych można wykonać:

• test skórny z użyciem odpowiednio rozcieńczonej lidokainy wprowadzanej za pomocą igły. 0,9% roztwór soli fizjologicznej stosuje się jako próbę kontrolną oraz histaminę jako próbę dodatnią. Wynik odczytuje się po 15 minutach od podania leku, a za wynik dodatni uznaje się bąbel skórny o średnicy min. 3 mm z obecnością rumienia.
• Jeśli wynik jest negatywny, wykonuje się test śródskórny na podobnej zasadzie. Wynik pozytywny to bąbel średnicy 5 mm z rumieniem.
• Wynik negatywny skłania do przeprowadzenia testu podskórnego, będącego złotym standardem w diagnostyce nadwrażliwości. Dopiero negatywny wynik prowokacji podskórnej daje pewność, że alergia na lidokainę nie występuje.
•  Kiedy mamy podejrzenia, że za reakcję alergiczną odpowiada nie lidokaina, lecz pozostałe substancje pomocnicze, można wykonać prowokację z użyciem ampułek lidokainy pochodzących od różnych producentów – zdarza się, że uczula jedynie konkretny preparat.

Powyższe próby służą do oceny ryzyka wystąpienia alergii na lidokainę IgE-zależnej.

Jak sprawdzić nadwrażliwość kontaktową na lidokainę?

Jeśli chcemy określić nadwrażliwość kontaktową na znieczulenie miejscowe, wykonujemy test polegający na naklejeniu plastra z lidokainą na skórę pleców i pozostawieniu go na 48 godzin. Następnie wykonuje się trzykrotną ocenę skóry pod plastrem – po 48, 72 i 96 godzinach. Jakiekolwiek zmiany skórne (np. w postaci zaczerwienienia, wysypki czy świądu) świadczą o nadwrażliwości. 

Jak przygotować się do przeprowadzenia testów? Na ok. 7-14 dni należy odstawić doustne leki przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy, a także zrezygnować ze stosowania tych leków w postaci preparatów miejscowych na obszarze skóry, na którym będzie przeprowadzany test.

Postępowanie przy alergii na lidokainę

Jeśli kiedykolwiek w przeszłości wystąpiła alergia na lidokainę, poinformuj o tym personel medyczny przed każdym planowanym zabiegiem wymagającym podania środka znieczulającego.

Wtedy zostanie podany bezpieczny środek miejscowo znieczulający należący do innej grupy leków. W przypadku zabiegów stomatologicznych, gdzie stosowanie lidokainy jest standardem, w ramach bezpiecznej alternatywy można wykonać zabieg w znieczuleniu ogólnym.

>> Jak przetrwać rezonans magnetyczny w przypadku klaustrofobii?