Słonecznik zwyczajny – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Słonecznik zwyczajny – jakie ma właściwości?

Nazwa słonecznika zwyczajnego pochodzi od greckich słów oznaczających słońce (łac. helios) oraz kwiat (łac. anthos). Surowcem zielarskim wykorzystywanym w celach leczniczych jest kwiat słonecznika (łac. helianthi flos) oraz olej słonecznikowy (łac. helianthi oleum). Mniej więcej do XIX wieku w Europie znany był głównie jako roślina ozdobna, dopiero później zaczęto doceniać jego właściwości lecznicze i wykorzystywać w różnych problemach zdrowotnych.

Nasiona słonecznika dostarczają przede wszystkim oleju słonecznikowego, który jest źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych (zwłaszcza kwasu linolowego zaliczanego do rodzaju omega-6). Znajdują się w nich też witaminy A, E oraz witaminy z grupy B, (w tym kwas foliowy), a także składniki mineralne m.in. wapń, magnez, potas, cynk i żelazo. Dodatkowo w słoneczniku zwyczajnym występują fitosterole, a w jego kwiatach także saponazydy triterpenowe (helianotozyd A, B i C), flawonoidy (m.in. kempferol, apigenina, genisteina, luteolina, kwercetyna), kwasy ferulowe oraz karotenoidy. Dzięki obecności tak wielu substancji biologicznie czynnych słonecznik zwyczajny wykazuje właściwości:

• przeciwmiażdżycowe,
• hipocholesterolemiczne (obniża stężenie „złego” cholesterolu LDL oraz cholesterolu całkowitego),
• hipotensyjne (obniża ciśnienie krwi),
• hipoglikemizujące (obniża poziom glukozy we krwi),
• przeciwzapalne,
• antyoksydacyjne,
• przeciwdrobnoustrojowe (w stosunku m.in. do Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Vibrio cholera, Candida albicans),
• przeciwnowotworowe.

Przy zastosowaniu zewnętrznym słonecznik zwyczajny ma również działanie łagodzące i wspomagające leczenie ran oraz poprawiające kondycję skóry.

>> Zioła na hemoroidy, nasiadówki: kora dębu, oczar, rumianek, krwawnik

Słonecznik zwyczajny – działanie i wskazania do stosowania

W lecznictwie ludowym napary oraz wyciągi z kwiatów słonecznika zwyczajnego wykorzystywano głównie zewnętrznie do przemywania uszkodzonej skóry, krwiaków oraz wybroczyn. Aktualnie w celach leczniczych stosuje się głównie olej słonecznikowy, napary z jego kwiatów oraz nasiona jako dodatek do posiłków zarówno wytrawnych, jak i na słodko.

Słonecznik zwyczajny znajduje zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza miażdżycy, dyslipidemii i nadciśnienia tętniczego. Dzięki swoim właściwościom pozytywnie wpływa na lipidogram i zmniejsza ryzyko problemów układu krążenia. Można go stosować również u osób z zaburzeniami gospodarki węglowodanowo-insulinowej, zwłaszcza w cukrzycy i insulinooporności, ponieważ wspomaga kontrolę glikemii, czyli stężenia cukru we krwi. Niektóre badania sugerują także możliwość zastosowania preparatów ze słonecznika zwyczajnego jako środka wspomagającego odchudzanie. Trzeba jednak pamiętać, że do redukcji tkanki tłuszczowej niezbędny jest przede wszystkim deficyt kaloryczny, czyli spożywanie mniejszej liczby kalorii, niż wynosi indywidualne zapotrzebowanie organizmu. Dlatego wyciągi ze słonecznika powinny być stosowane wyłącznie jako dodatek, a nie podstawowy sposób na odchudzanie. Co więcej, zarówno olej słonecznikowy jak i nasiona słonecznika należą do produktów o wysokiej kaloryczności, dlatego przy problemach z utrzymaniem masy ciała, należy uważać, aby ich ilości w diecie nie były zbyt duże.

Słonecznik zwyczajny, zwłaszcza olej z jego nasion, wykazuje również działanie przeciwdrobnoustrojowe w stosunku do bakterii, wirusów i grzybów, dlatego może być pomocny w profilaktyce i leczeniu infekcji. Wstępne badania sugerują również możliwości jego zastosowania w ramach profilaktyki i wspomagania leczenia nowotworów, wciąż wymaga to jednak dokładniejszych analiz.

Ze względu na właściwości antyoksydacyjne i łagodzące olej i wyciągi ze słonecznika są wykorzystywane na szeroką skalę również w kosmetologii. Dzięki wysokiej zawartości witaminy E, która nazywana jest witaminą młodości, mogą spowalniać procesy starzenia i zmniejszać widoczność pierwszych zmarszczek lub przebarwień. Działają też nawilżająco, rewitalizująco i przeciwtrądzikowo.

>> Zioła fotouczulające - lista. Po jakich ziołach nie wolno się opalać?

Preparaty zawierające słonecznik zwyczajny

Kwiaty słonecznika najczęściej występują w postaci suszu przeznaczonego do przygotowywania naparów. Z kolei olej słonecznikowy można dostać w postaci kapsułek, tłoczonych olejów do spożycia doustnego. Występuje również w składzie kosmetyków do twarzy, włosów i ciała.

>> Zioła w kosmetyce i ich rola

Słonecznik zwyczajny – bezpieczeństwo stosowania

Preparaty ze słonecznika zwyczajnego uznawane są za stosunkowo bezpieczne i na ogół nie powodują skutków ubocznych. Z kwiatów słonecznika poleca się przygotowywać odwar, poprzez zalanie ok. 1 łyżki suszu szklanką wody, gotowanie przez 3 minuty, a następnie odcedzenie i ostudzenie. Tak przygotowany odwar można wypijać do 2 razy dziennie, a także stosować do przemywania skóry. Nie określono dotychczas maksymalnej bezpiecznej dawki oleju słonecznikowego. Warto jednak pamiętać o jego wysokiej kaloryczności. Optymalny będzie dodatek 1-2 łyżek dziennie do posiłków. Może być spożywany przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.

Słonecznik zwyczajny w Encyklopedii ziół i roślin – podsumowanie

• Słonecznik zwyczajny jako surowiec leczniczy występuje głównie w postaci suszonych kwiatów oraz oleju tłoczonego z nasion. Jego nasiona wykorzystywane są również jako dodatek do wielu dań, na słodko oraz wytrawnie.
• Wykazuje właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne, obniżające poziom cholesterolu oraz regulujące glikemię. Można go stosować podczas infekcji oraz w ramach profilaktyki i leczenia chorób metabolicznych.
• Przeznaczony jest do stosowania wewnętrznego oraz zewnętrznego.