Parabeny – co to jest? Czy parabeny występują tylko w kosmetykach?

Parabeny – co to jest?

Parabeny (nipaginy) to nazwa jednej z grup organicznych substancji chemicznych, które od wielu lat stosowane są jako konserwanty. Dodawane są do kosmetyków, leków i żywności, by zapewnić im trwałość przed, w trakcie i po użyciu lub spożyciu. Pierwszy zsyntetyzował je chemik Teodor Sabalitschak w 1924 roku. Dziś znanych jest około 30 parabenów. Z chemicznego punktu widzenia parabeny to estry. Otrzymywane są przez estryfikację kwasu para-hydroksybenzoesowego za pomocą różnych alkoholi (stąd nazwa: parabeny). Te najczęściej wykorzystywane to:

• metyloparaben, czyli parahydroksybenzoesan metylu, paraben metylowy – estryfikowany metanolem;
• propyloparaben, parahydroksybenzoesan propylu, paraben propylowy – estryfikacja propanolem;

Rzadziej wykorzystywane są np. estryfikowany etanolem parahydroksybenzoesan etylu czy parahydroksybenzoesan butylu estryfikowany butanolem.

Jak działają parabeny?

Parabeny wykazują szeroki zakres działania przeciw drobnoustrojom: przede wszystkim wobec bakterii Gram-dodatnich, między innymi przeciwko gronkowcowi złocistemu, pałeczce okrężnicy. Działają również bójczo na grzyby, np. drożdżaki i pleśń, i są czynne w bardzo szerokim zakresie pH. Dodawanie parabenów jako konserwantów pozwala więc używać produktów bez obawy o zepsucie.
Mechanizm działania parabenów nie jest dostatecznie poznany. Hamują w znacznym stopniu funkcje biologiczne mikroorganizmów: z dużym prawdopodobieństwem powstawanie ich DNA i RNA oraz transport przez błony komórkowe.
Siła działania parabenu zależy od użytego do jego syntezy alkoholu, np. propyloparaben jest silniejszy od metyloparabenu. Żeby zapewnić pełną ochronę produktów przed różnymi rodzajami bakterii i grzybów, stosowane są mieszanki konserwantów (pozwala to także zmniejszyć stężenia i zminimalizować działania niepożądane). Najczęściej stosowaną mieszaniną parabenów jest połączenie metyloparabenu z propyloparabenem (odpowiednio 0,2% i 0,1%).

Parabeny w kosmetykach

Szacuje się, że około 90% produktów kosmetycznych zawiera parabeny. Dodawane są do kosmetyków pozostających na skórze takich jak kremy do twarzy, balsamy do ciała, produkty do makijażu, antyperspiranty oraz do produktów spłukiwanych, jak pianki do golenia, odżywki, szampony i maski do włosów, mydła, chusteczki nawilżane. Dzięki parabenom nie tylko data ważności kosmetyku jest dłuższa, ale podczas jego stosowania nie ma też zagrożenia dla czystości mikrobiologicznej produktu. Parabeny w szamponach wykorzystywane są zaś nie tylko jako konserwanty, lecz także jako substancje aktywne – przeciwłupieżowe. 

>> Szampony i inne kosmetyki trychologiczne – co to jest i kiedy się je stosuje?

Parabeny w lekach

Parabeny jako konserwanty używane są do produkcji leków podawanych każdą drogą. Można je spotkać w składach leków do oczu, leków doustnych, pozajelitowych, czopków, globulek, do stosowania na skórę.

Parabeny – przykłady w żywności

Parabeny stosowane jako dodatek do żywności wydłużają jej okres przydatności do spożycia. Unia Europejska dopuszcza tylko dwa parabeny do konserwowania żywności: metyloparaben (E218) i etyloparaben (E214) oraz ich sodowe sole (E219, E215). Produkty, w których znajdziemy te konserwanty, to galaretki, margaryny, marynaty, tłuszcze cukiernicze czy nadzienia owocowe.

>> Sorbinian potasu, czyli E 202 – czy popularny konserwant jest rakotwórczy?

Czy parabeny są szkodliwe? Wpływ parabenów na zdrowie

Najnowsze badania wskazują na możliwy wpływ estrogenny, nowotworowy i alergizujący parabenów, Jedno z japońskich badań wskazuje na korelację pomiędzy ekspozycją na parabeny a występowaniem atopowego zapalenia skóry u dzieci. Możliwe, że ekspozycja na parabeny noworodków i małych dzieci wpływa negatywnie na mikrobiotę jelitową, co z kolei może upośledzać funkcjonowanie układu immunologicznego. 
Szkodliwość parabenów wzrasta wraz z przyswajaną ilością. Warto pamiętać, że parabeny dobrze wchłaniają się przez skórę do krwi i limfy, można oznaczyć ich zawartość w moczu. Oszacowano, że średnio w ciągu dnia człowiek absorbuje przez skórę około 50 gramów parabenów jedynie z kosmetyków.
Zawartość parabenów w poszczególnych kosmetykach, lekach i żywności jest w UE prawnie ograniczona do ilości niegroźnych dla zdrowia, jednak warto mieć świadomość powszechności ich zastosowania i minimalizować liczbę produktów z konserwantami. 

Dopuszczalne stężenia parabenów w kosmetykach

Komisja Europejska w rozporządzeniu z 2014 roku określiła dopuszczalne stężenia parabenów używanych w produktach kosmetycznych.

• W produkcie nie może znajdować się więcej niż 0,8% mieszaniny różnych parabenów, co daje maksymalnie 8 gramów parabenów na 1 kilogram kosmetyku.
• W przypadku metyloparabenu oraz etyloparabenu i ich soli produkt kosmetyczny gotowy do użycia może zawierać maksymalnie 0,4% pojedynczej substancji w produkcie (czyli maksymalnie 4 gramy substancji na 1 kilogram kosmetyku).
• W przypadku propyloparabenu oraz butyloparabenu i ich soli stężenie jednej substancji w gotowym produkcie kosmetycznym nie może być większe niż 0,14% (czyli maksymalnie 1,4 grama parabenu na 1 kilogram kosmetyku). Zakazano dodawania tych dwóch substancji do niespłukiwanych produktów kosmetycznych przeznaczonych do stosowania u dzieci poniżej 3. roku życia w okolice pod pieluszkę. Ograniczenie to zostało wprowadzone ze względu na podejrzenia wpływu propylo- i butyloparabenu na funkcjonowanie układu hormonalnego.

Czy parabeny powodują alergie?

Parabeny tak jak wiele innych substancji chemicznych mogą powodować wystąpienie reakcji alergicznej niezależnie od drogi podania. Jako pojedyncze alergeny parabeny zostały zaklasyfikowane do słabo działających. Niestety ich powszechność w produktach powoduje, że może pojawić się reakcja alergiczna na parabeny skumulowana ze wszystkich ich źródeł. Alergia kontaktowa po użyciu parabenów na skórę objawia się świądem, zaczerwienieniem skóry i wysypką.

• Na zawartość parabenów w składzie powinny uważać osoby mające tendencje do występowania alergii kontaktowych oraz cierpiące z powodu atopowego zapalenia skóry.
• Podczas używania leków do stosowania miejscowego na skórę (maści, żele, kremy) należy pamiętać, że zmieniona chorobowo skóra jest bardziej podatna na wchłanianie nie tylko substancji leczniczej. Każda substancja pomocnicza, w tym również konserwanty, będą się wchłaniać w większym stopniu, niż gdyby zostały nałożone na skórę zdrową.

Jak rozpoznać parabeny w składzie?

Skład chemiczny kosmetyków, leków i żywności musi być skrupulatnie opisany na opakowaniach produktów lub w ulotkach. Parabeny mogą zostać opisane po polsku, po angielsku lub skrótem E.

Parabeny – lista najczęściej wykorzystywanych substancji

• Glutaraldehyde,
• Tegosept,
• Mycocten,
• Nipasol,
• Nipagina
• Aseptina,
• E216, E215, E216, E219, E214,
• 4-Hydroxybenzoic acid,
• methylparaben,
• potassium ethylparaben,
• potassium paraben,
• sodium methylparaben,
• sodium ethylparaben,
• ethylparaben,
• sodium paraben,
• potassium methylparaben,
• calcium paraben,
• butylparaben,
• propylparaben,
• sodium propylparaben,
• sodium butylparaben,
• potassium butylparaben,
• potassium propylparaben.

>> Alergia na kosmetyki – jakie są objawy uczulenia na kosmetyki i jak je leczyć